Maten mungkan mabyin kata J.W amyu ni a mungdan de lai

Gahpaw


Mungkan gaw hparan n kam ai shinggyim nga pra mung masa mayak mabyin hkum hkra hte hparan na lai sa lam mahkrun lahkawng a lapran, jahkrum n hkam gasat htai lai nga sai. Maga mi, mabyin langai gaw hpa rai byin ai, jaw ai shut ai hpe daru magam lu, tatut uphkang nga ai ningbaw ningla ni hkrak chye ai. Raitim jaw ai hku hparan na n kam ai, du baw ja nga ai majaw n mai hparan ai re. Ndai lam ni gaw shinggyim wuhpawng a shimlam a matu manghkang kaba bai tai wa nga sai.


Jaw ai hku hparan na malai kadai mung tinang ra ai maga hku htai lai shajaw la nga sai. Kadai mung mabyin ni hpe tinang a shingra masa hte dawdan nna shara la nga ai aten mung rai nga ai. Tinang a arawng aya, sut gan, ahkaw ahkang lam hta mahta nna tinang a mungdan, myit rum hpung nga, shangwang maden nna byin mai ai lam, byin ging ai, byin ra ai lam ni hpe saw lasawn di nna madaw, mabyin kata hta kayin kaye rai, manu hkra madaw shajaw shakut nga masai.

              Shing rai n-gawn shawa gaw Mungkan Wunpawng Hpung (UN) a hkap la da sai shinggyim nga pra hpunda masa hte madaw asak hkrung sa ra sana rai kun snr dai tara chyasi hte sha mungkan a manghkang hte mabyin lam ni hpe jet ai mahtai sak jaw ya lu nga ai kun? Dai n rai, Karai Kasang a Mungdan lai hte madaw anhte a mabyin lam ni hpe chyahtum chyalai mahtai tam, nga pra sa wa na rai kun? myit shut, lam dam, ung ang nga ai aten mung rai nga ai.

              Dai rai mabyin hte manghkang lam ni a majaw Myen mungdan kata grau nna Jinghpaw mung kata e mung tengman ai lam mat mat wa nga sai. Ndai ladaw hta grau nna Hkristan ni “nga mi nga, pra mi pra” ahpa atang nga ai kaw nna daini kaning re lai jasat hte hparan sa wa na lai hte mabyin ni hpe Makam masham, Karai masa, bai, anhte a kraw sat lawat hte mahkri shawn jasat sa wa na htawng dan ai.

I. Mungkan a Shinggyim nga pra mung masa mabyin
             Maten ringchying masha ni a n-gup hta noi nga ai ga langai gaw, “ndai mungkan a shimlam hpe kaning di kyem mazing da lu na lam” ngu ai gabaw kaba re. Ndai lam hpe chyahtum chyalai kaning re mung masa lai madaw mahtai jaw ya lu na. 9/11 mabyin a hpang mungkan sinna chyen a hkam la ai makam, nga pra, sut masa, mung masa, hpaji, myit jasat masa hte Sinpraw chyen-Muslim mungkan a makam, htung lai, hte mung masa lai lapran, majan lai hte daini du hkra hparan nga ai re.
            Ndai lam hpe Fukuyama hte David Huntington yan a shinggyim nga pra hpaji masa ningmu hku nga yang, “ringchying dik ai sinna ni a htung lai hte naw grit nem nga ai Muslim htung lai lahkawng lapran ahkawk hkat ai lam” re nga ai. Anhte amyusha ni mung grai ringchying mayu ai amyu ni rai ga ai. Grit nem ai amyu ni hte shadawn na pyi n hkam ga ai. Dai re majaw, kadai mung tinang gaw galu kaba ringchying ai ni she re ngu ai hpe kata na myit jasat hte ngang grin ai myit jasat lai masa hku n re sha, mu mada ai arung arai hku nna, sakse madun shakut nga ga ai.
              Shing rai ringchying ai ngu ai ga si a lachyum hpe dai ni atsawm dum ra nga ga ai. Ndai hta madang tsaw ai shinggyim nga sat nga sa, htunghking lam ni hta kunghpan nga ai hpe madi madun nga ai. Maga mi hta ‘zai ai lai jasat hpe la kau ai’ ngu nna, ga si ga yan ka hpaji hta jai lang nga ai. Dai rai ringchying ai lam langai chyu sha shinggyim prat hpe shimlam jaw ya lu nga ai kun? Myit yu na lam rai nga ai.
              Daini ringchying sai mung shawa ningbaw ningla ni gaw mungkan hpe kaning rai kaja wa simsa ngwi pyaw ai hte lakawn lu na lam hpe chyu shanhte a mung masa lam a ahkyak madung shatai nga sai. Ya ten mungkan gaw Amerikan gumsan magam wa a sat lawat hpe grai myit lawm let ala yu, myi n grip ai sha maja yu nga ai aten mung re. Amerikan Republican pati maga na ni gaw mungkan a shimlam hpe “Ninggun (strength)" hte mahkyu mazing da ai lai masa madung mahta let shawa myit ara tam nga ai.

              Ndai lai masa hpe grau nna, Republican Rudolph W. Giuliani, gumsan shingjawng wa gaw tek jum da nga ai, dai lai gaw shawng na gumsan magam Ronald Reagan a matsun hte maren mung rai nga ai. Dai gaw, “simsa ai lam hpe mahkyu la lu na kaja dik ai lai gaw, ninggun lai sha rai nga ai,” nga, shadum wa sai. Dai ninggun lai hte ringchying ai mungkan shawa hpe makawp maga na, ringchying ai lai hpe ninghkap gasat nga ai sat nat hpung ni (jahten sharun hpung ni) hpe shagrawt kau na; dai hpe mungkan a tatut makam lai masa ladat hte shakri sa na lam, rai nga ai. Dai gaw, kaja wa simsa ai lam a matu “ra kadawn ai lam shagu hpe gasat shamyit na daw dan ai lam" rai nga ai.
              Raitim, Amerikan Democrat pati (ya asuya tai nga ai) maga gaw, mungkan a shimlam hte simsa lam hpe “bai mahku mara ai lai masa (reengaging)” hte mahkyu na lam hpe madung dat let shakut nga ai. John Edwards, Dingdung Carolina na gumsam shingjawng wa a masa hta, “American gaw Hpyen Jaubu ni sha n re, mungkan hpe lakawn lam woi ningshawng ai hta ningbaw ningla ni madaw rai ra ai lam, "hpe ndau wa sai. Dai gaw majan, hpyen, matsun, mazut mazep ai, gasat gala ai lai kaw nna “Arawn alai kasi lai hte woi awn ai lai (moral leadership)" hte madaw mahtai tam la ai lai rai nga ai.
               Mungkan, myit rum hpung, shanhte hpe jahkrit shama ai Iran hte Dingdung Korea mung shawa ni hpe "Arawn alai atsam ni hte tatut shadan woi awn ra" sai nga ai. Labau hta mungkan hpe arawn alai kasi kaja hte woi awn wa sai sakse ni hpe bai myit yu nna dai hkringhtawng hte maren sa yang, mungkan a ngwi pyaw simsa lam hpe hkrak bai gaw gap lu na lam rai nga ai. Ya na Amerikan gumsan magam Barrack Obama gaw “kadai hpe lachyen lahka n myit lai” hte mungkan hpe bai kahkyin gumdin woi sa ra sai lam, madi madun dan sai. Shi gaw tsun shaga ai lam hta sharawng ai, myit malang ai hte myit dinghpring ai wa, rai nga ai.
              Shing rai, shi gaw mungdan kata shinggan n’gawn shawa a kam mai ai, kam hpa ai munu hte mungkan hpe shimlam sakjaw ai lai sa lam hta woi hkawm nga ai. Ning re htingrai htingrat masa hpe madung dat nna shi a gumsan lit hpe hkrang shapraw nga ai. Ndai aten mungkan a sut masa daw run ai lam, sat nat kasat lai dingyang byin hkrum nga ai (26/11, Mumbai), Hkristan ni hpe shamyit ai nawku htung mahta ai wuhpawng sat nat ai lam (Gandhamar, Orisa, India), Iran hte Dingdung Korea ni a nuclear Ngarai bawm masing dingden maden nga ai lam, matsan ai masha law wa ai, ana zinli hte num la, ma hte ramma ni si jawng nga ai mabyin hkrum jadup nga ai re.
              Ning re ai ladaw, mungkan a shimlam ahkyak numshawn shaw ai hte Obama hpe ndai Mungkan a tsaw dik, “Nobel kumhpa” shagrau ya sai re. Norwey Oslo e shi kumhpa wa la ai shaloi shi tsun ai, “… mungkan a shimlam hte simsa lam a matu majan chyu sha gaw mahtai n re, raitim ra kadawn wa yang gaw “ninggun” jai lang ra ai, dai gaw majan lai re,” nga ai. Ndai ga a majaw mung mungkan gaw shi a ningbaw ningla lam hpe ung ang ai hte grai maja, n tsen ai hte shi a shawnglam lahkam hpe azi yu nga ai ladaw rai nga ai. Ndai lai gaw, Amerikan a madung lai lam masa akri hpe htawng dan ai jamna rai nga ai.
               Daini mungkan masha yawng myit nga ai lam hta anhte J.W amyusha ni myit sawn shachyaw yu na lam gaw, mungdan langai a tengman ai lam masa hte chyu sha, kaga mungkan yawng hpe hproi ra lam galaw ya lu nga ai kun? Kaja wa tengman ai democracy hte shawa a ra sharawng ai lam, shawa a shim ai hte n dut n dang asak hkrung nga pra lu na lam gaw mungkan masha yawng hta ahkyak dik lam hte ra kadawn nga ai lam nan rai nga ai. Masha kaga wa a matu n lawm ai shimlam, democracy n lawm ai lai gaw kaja wa jet ai mungkan a shimlam n rai nga ai. Anhte ra marit, shakut nga ai, asak hkrung shakut nga ai democracy lai gaw tinang a shimlam, bai kaga wa a matu shimlam hkamdahka jaw ya lu ai lai jasat nan, rai ra ai.
               Maga mi de mungkan gaw shimlam hte simsa ngwi pyaw lam a matu makam, bawnu, ja gumhpraw, ahkying aten, hpaji hte kaga lam law law hta... arang manu mana jawm bang nga ai aten, Miwa gaw shanhte a “ra kadawn ai hta ra marit ai lam hta madaw, madung tawn ai sut masa lai”, bai, mungchying shawa ni a arawn alai htenza ai lai a majaw makau grupyin shingra hpyen kata e hkam mana sha ra nga ai. Dai hta n-ga, Beijing Communist Party a dingren madung jasat ai sut masa maden masing gaw, democratic masa n re ai mung masa lai masa hpe hkrai shabyin ya nga ai.
              Ndai lam ni a majaw, Miwa jasat ai masing ni shanhte hpe shawng de lahkam htawt shangun na n byin shangun ai hta n ga, shingdu de madaw kahkan htingnut shangun ai amu byin shangun nga sai. Du hkra ladaw ladu lai htenza nga ai majaw shingra n san seng ai, shingra hpyen hte ana zinli lam ni gaw Miwa mungdan a shimlam sha n’ga makau grupyin htingbu mungdan ni a shimlam hpe du hkra, ahtu hkra shangun nga sai. Shawa hpe gaw shanhte a masing hta atsawm akyu jashawn kau nna shawa ra uphkang masa n re ai lai a majaw, du hkra shingra grupyin htenza ai tsinyam hte shawnglam gaw sin sin mak nga ai re. Miwa gaw aten galu shanhte a mung shawa a shimlam hpe jahkrit shama nga sai, dai hta n-ga htingbu Myen mung a Ngarai shawnglam hpe mung maka ka ya nga ai re. Dai hpe hpyendu ni hte mung shawa ni kaning di yu shalai nga ai kun?
             Myen mung gaw mungkan a shimlam hte ngwi pyaw ai lam hpe makawp maga na hkum tsun, hpyen asuya gaw shanhte a daru magam hpe shanhte a lai hte atik anang mazut lai hte gaw gap la nga ai. Kade nna ai 2005 kaw na sha mungdan mare daju hpe mung Naypyidaw-Kyatpyae-Pyinmana de htawt tawn da sai. Shing rai Myen mung a masa gaw mungkan hte makau grupyin mungdan ni a shimlam, bai mung shawa ni a shinggyim nga pra lam hpe shimlam n lu jaw ai lam ni a majaw, Mungkan Wunpawng Hpung a shimlam kongsi a agenda hte hparan na shingra e re. Ndai lapran, 2006 e Miwa hte Russia yan a brum Veto hte ninghkap kau ya masai. Shaloi democracy ringchying lai masa hte communist lai masa mahkret lahkawng a majan lapran, Myen mung shawa gaw kalang bai anan hta akan, yubak hta yubyen ra rai, myit mada shara n nga, ningsin chyip mak re hkrum sai.
              Miwa, Russia, bai, Asian mungdan malawng gaw, masha wan 55 nga ai shawa a asak matut hkrung nga lu na ningpawt ninghpang shimlam hpe n yu ai sha, lachyawk mi sha re ai hpyen asuya ya maga tsap ai gaw Myen mung hpe kaja wa karum ai n re. Myen mung hpe jahten nga ai, manawn ai, democracy byin wa nna ringchying galu kaba na hpe n kam yu ai myit jasat hpe asan sha mu lu sai. Malai, sut masa laba matut ka-up nga mayu ai, grau nna Miwa a Prat nnan Sut masa laknak hte communist lai maden ai masa kata, hpyen asuya mung pyaw nga ai aten re.
                Myen mung hpe kalep sat na sha myit nga ai hkrit ra dik hpyen gaw Miwa hte shi a lai she re. Kaja wa, sadi dung ai tinang a mung shawa a ara hpe nyet kau nna Ninggam Sanit Mung Masa Lam Masan hpe galaw nga ai hta ya gaw Referendum ngut nna, 2010 ralata poi a matu shajin nga ai aten re. Shing rai shawa a madi shadaw ai lam hpe laknak, jahkrit shama, shalen, kumhpaw kumhpa jaw rai Hkristan ni a kata hta, mung masa damya mya nga ai. Kaja wa shawa gaw Hpyen asuya a hpyen n re, hpyen majing gaw Miwa she rai nga ai hpe n dum shi ma ai.
              Ndai aten jawng n lu lung ai ma ai, Tsunami, Nargis laru tsinyam ni, lamu ga zing hkrum tsinyam ni, nanghpam tsinyam ni, ana zinli machyi masha ni, HIV/AIDS zinli masha ni hpe karum na grai kadawn nga ai. Tim, Jinghpaw mung hta Hkristan ni hpe hkan karum ai gaw tinang a makam a Karai Kasang, Karai jaw ai ahkaw ahkang, mungdan, hpung shawa ni hpe tara shang mayam shayam na, dut sha ai/mari la ai, lai sha n rai ni? Ning rai daini Myen mung hpyen uphkang ai lai, ju up ni mahkra gaw shawa hpe shimlam n lu jaw ai hta n-ga Myen amyu hta lai (Tahkin Kodawmai a lai) kaga amyu kaji mahkra hpe shamyit ai jasat hte chyu sha ka-up sha nga ai masa rai nga ai.
             Shawa gaw madu ra masa lam rap di nna hkrit gari let hpyen wa hpe pup nga ai masa aten rai nga ai. Ga shadawn--- Mungkan Wunpawng Hpung na Referedum hta sharai shading ai lam, ra lata poi gaw yawm dik tara shang rai lu na hpaji jaw ai lam ni hpe n gawn n dawn di nna, rawt malan ni hpe atik anang Border Guard Force - BGF (Jarit Sin Dap) galaw shangun ai, shamyit ai, Mali Zup madim hpaw poi galaw ai, shawa a lamu ga hpe shi a hpaga hpung ni hku nna lamu ga zing la nga ai. Ndai amu ni gaw hpyen asuya gaw shawa hpe nyet kau ai, shawa hpe sat shamyit ai, shawa a sakhkrung sai lam hpe langai hpang langai dan di kau nga ai re.
               Ning re aten tengman ai lam, yawng myit mada ai uphkang masa ni shingran katsi wa nna lachyawk mi a n jaw n ang ai, atik anang, jahkrit shama ai, masu magaw ai, myit magaw ai, makoi magap re ai masa hta, shawa yawng gaw matsan mayan myit daw nga jawng let gumpre bang asak hkrung nga sai. Myit ninggun daw ayai mat nna npu hte hput ningsin chyip re aten hta Hkristan ni gara maga tsap na?
               Mungkan masha lai snr Myen masa snr Jinghpaw masa, bai Hkristan lai hku nna asak hkrung na i? Karai Kasang chye la shalawt la sai majaw, Karai a kashu kasha lai, Hkristan lai hte asak hkrung jasat na rai ta? Kaning rai Karai a Mungdan ndai dinghta e de lu na? Dai lit gaw kadai hte madaw seng nga ai rai kun? Mungkan a ara, mungkan a arawng aya lu ai du ni a ara hkan nna asak hkrung na kun? Karai Kasang a masing hte madaw asak hkrung nga pra jasat na rai kun? daw dan la ra sai.
II. Karai a Mungdan de lai jasat chyu sha padang lam majing
              Anhte a hkrat sum lam, mayak, mabyin ni hpe dani jang anhte gara tengman ai hpunda hte shen yu na? Ngang kang ai kasi hpunda hta mahta nna jasat na ahkyak dik re. Tinang yaw shada ai bandung de dai grau nem ai lai kasi hte noi achya nna gaw n awngdang lu ai. Augustine gaw Karai a mungdan a shingra hpe mungkan mundan a shingra hte dingdaw nna sharin wa sai.
                Karai a mungdan lai gaw chyoi pra ai wenyi woi ai hku nna asak hkrung na hpe sharawng nga ai, shinggyim nau na nga pra masa hte asak hkrung ai, Karai a wuhpawng a matu shawa yawng mayawng a mai kaja ai lam hta bawngban tsap nga ai, Karai Kasang a masing npu ataw nga ai, myit asim sha hparan ai, ngwi pyaw simsa ai masa ai, tengman ai lam hta kabu nga ai, hku hkau lai re, htingbu wa hpe tinang zawn byin shangun mayu ai, jaw ai masa lam ni hta tsap ai, tsawra ai lai rai nga ai. Ndai lai kasi gaw Hkristan ni a wuhpung wuhpawng, mungdan de na hkringhtawng ningpawt ninghpang kasi gaw Karai mungdan a lai sa nan, rai nga ai lam re.
              Raitim mungkan mungdan shingra gaw hkum shan a ra marit ai lam hta asak hkrung na ra sharawng ai, tingkyeng myit machyu ai, marin ai hte ka-up lam a matu wuhpawng hpe tingkyeng myit masa hte jum da ai, Kasai Kasang hpe shingjawng ai, myit galoi n zim ai, manghkang shabyin ai, law hpa ai, htingbu wa hpe dip kamyet ai, tingkyeng ahkaw ahkang sha tam ai, n hkru ai lai ni hte hkrang shapraw nga ai lam hpe Augustine wa shaleng dan nga sai. Ndai lai hte de da ai kaning re ai mungkan a wuhpung wuhpawng hpe raitim Hkristan wuhpawng gaw shading sharai, tengman ai de woi shabyin na, n hkru ai lam hpe gasat na matu rai nga ai.
            Shaloi, anhte Hkristan ni gara mungdan a shingra hta asak hkrung nga ai kun? Hkristan ni gaw mungkan munchying masha hku hkrung nga ai raitim kaja wa gaw Karai Kasang a mungdan gaw de ai mungchying sha ni mung rai nga ai. Dai hpe mungkan a shingra mabyin hte n mai de ai. Lama wa, Hkristan ni gaw Karai Kasang a mungdan de ai ni, dai lai masa hte maren asak hkrung jasat ai n rai yang taw, “yu maya mungkan shinggyim wuhpawng” langai sha mi de ai ni sha, rai na ga ai. Dai wuhpawng she de na yang gaw, J.W Hkalup Hpung Ginjaw (KBC), buga hpung ngu ai, nawku hpung kaba ni, n hpaw ra na re.
             Raitim Hkristan jet yang gaw, Karai Kasang a mungdan shingra lai masa hte maren asak hkrung nga nna, Karai Kasang a mungdan matut de na chyeju lit kaba mung lu da ai ni rai nga ai. Ndai lam byin wa lu na matu, Augustine a Faith and Reason hta madun da ai gaw, “nisi cresideritis non intelligetis – nang hta n kam sham yang, nang chye na hkawn na n re”, nga ai. Dai hte maren, “Canterbury na Proslolgian St. Anselm mung fides quaerens intellectum--- makam masham hte sha chye na hkawn ai lam hpe sawk la lu ai,” nga ai.
               Karai a mungdan lai kasi, ngwi pyaw simsa rap ra ai wuhpawng gaw de ai lam gaw, Karai Kasang hpe kamsham ai makam masham hta she hkridun matut nga ai Karai masa hpe mu lu ai. Dai hte maren Karai Kasang n kam n sham ai, bai, Karai mungdan lai, Karai masa hpe myit n hkawn ai ni, mai kaja ai mungdan de na ngu ai mung, “U Hka gaw U Tawng tai shakut ai amu” sha rai nga ai lam hpe, asan sha mu lu ai.
               Bai, lahkawng hta n hkru ai lam hpe chye ai hte dai ni a maw mawn ai hku asak hkrung ai hte shanhte a mawmaw ai mung masa, sut masa, hte shinggyim masing masa ni hpe jahpring lawm ai gaw, Karai Kasang a kashu kasha ni a amu n rai nga ai. Matsan na hkrit, ahkaw ahkang n lu na hkrit, amu n lu na hkrit, hpaga pat kau ya na hkrit, ari jaw na hkrit, htawng bang na hkrit, sat na hkrit ai gaw, kaja wa nga yang Hkristan ni a Asak Hkrung Lam kasi majing rai nga sai kun?
              Dai hkrit ai lam ni hpe koi ai, yen ai, jahpai ai gaw, anhte a mayak lam hpe Karai ra sharawng ai hku nna hparan mahtai jaw ai lam rai sai kun? Nang ngai Hkristan hpunau ni jaw ai hte shut ai hpe hkrak chye sani? Ndai mungkan na n hkru n kaja ai hpe n shading n sharai yang, kadai wa, kadai ni wa galaw na rai ta? Hkristan ni n hkru ai lam hpe madi madun, shading sharai, bai, dai lam a matu sak jaw apnawng ai lam n galaw ai sha, jahpai ai hte asak hkrung nga ai gaw, jaw nga a ni? Bai, tengman lam hpe chye ninglen n galaw ai sha, saw lasawn rai yang kaja wa mahtai kaja pru wa na rai kun?
               Hkrsitan tai ai lam a kasi hte de a asi gaw tengman ai lam, mai kaja ai lam, jaw ai lam hpe jahpring jatsup ai asak hkrung lam rai nga ai. La ma wa, daini anhte Hkristan ni jaw ai lam hte dai asak prat a matu jahpring shatsup ai lam n nga ai sha rai yang gaw, n hkru n kaja ai lam hpe madi shadaw ai ni, galaw ai ni hte dai amu hpe jahpring shatsup ai ni sha rai nga ai. N hkru n kaja ai mungdan uphkang lam, Karai ra ai lam hpe n htan shai ai mung masa lam ni hpe gaw hkrit tim, n hkrit tim kaja ai maga sharai na gaw kaja ai n kaja ai, jaw ai hte shut ai hpe chye ginhka ai Hkristan ni a Karai Kasang jaw da ai kaba dik ai lit rai nga ai.
               Tinang dai lam hpe chye ai, hkam sha ai ni pyi sharai na n galaw nna kaga masha hpe kam ai ngu ai gaw, Hkristan ni yawng gaw hkrung ai ni n rai sai, asak n rawng ai si ai ni she rai sai. Dai anhte mungdan e n hkru ai mung masa amu galaw ai gaw dai galaw ai ni nga ai majaw sha n re, tengman ai hku nna sharai shading ai ni n nga ai majaw mung, rai nga ai. Anhte J.W Hkristan ni yawng ndai Myen mungdan a ralata poi aten hta Karai Kasang hta manoi manat let n-gun atsam hpyi nga na gaw, dai tengman ai lam hpe shadan shadawng na matu re. N hkru n kaja ai amu lam ni hpe bawp lawm, jahpring lawm na matu n re.
III. Tengman-Shawa-Wuhpawng de lai Karai masa Lam mahkrun
              Maga mi de Mungkan masa gaw democracy masa hpe gaw gap nga ai prat rai nga ai; Miwa, Arab hte Russia ni dai masa hkawn na mungkan ningbaw ni lai nli jasat nga ai. Dai hpe "N dut n dang masa chyam bra ai lam" ngu ai laika ngau hta mu lu ai. Dai gaw marai langai a shanglawt hte n dut n dang ahkaw ahkang lai, awmdawm lai snr shawa uphkang lai kaw nna shangai la sai. Kaja wa gaw, S.C Mott wa madun ai democracy gaw Yudah-Christain hpung kata marai langai a sari sadang, atsam marai hpe htawng madun ya nga ai zawn, dai ni a marai hkum shagu a n hkru n kaja ai atsam lam hpe sadi jaw ai lai hpe mung shadan dan nga ai. Shanhte a democracy lai gaw shawng na Israela a hpawng de lai hta shawng na lai hku mu lu ai.
                Nam mali e Moshe uphkang amu hpe karum na ningbaw ni hpe shawa nan lata san wa sai, (Taraj 1:13). Ga Shaka Ningnan ningbaw ni gaw ahkyak ai dawdan lam ni hpe tinang wuhpawng a myit hkrum lam n lawm ai galoi n daw dan ai hpe Rudolf Schnackenburg wa madun da ai. Bai Kasa wuhpawng hta ningbaw ningla ni lata san da ai lam hte ahkyak daw dan lam hta shawa gaw maren mara shanglawm wa sai. Shing rai dai lai hpe shawng n’nan mungkan shawa man de French Revolution, tsaban 17 htum daw 18 kawn shadan shadawng npawt sharawt wa sai.
              Hkrak, "democracy gaw Karai Kasang hpe kam ai wuhpawng kaw nna pru wa ai uphkang lai" rai nga ai gaw dan dawng nga ai. Dai ni gaw Karai a jasat hproi nna masha a myit jasat hkrai ka-up mat ai. Karai Kasang a mungdan a masa gaw marai langai n dut n dang masa, awmdawm hta grau dawn jan nga ai hpe dum ra ai. Daini marai langai ahkaw ahkang lam n dut n dang lai, shawa uphkang ai masa hte democracy mungdan kata e pyi Democracy n nga ai Amerika nga, garu wa sai. Lachyum gaw tengman lam hpe shingdu kayin kau nna “masha a ra masa” hta hkrai, madung dat ai democracy gaw n hkum tsup nga ai hpe sakse madun dan nga ai.
               Shing rai, tsaban 18 htum daw hpang wa ai masha hta npawt hpang ai democracy kaw nna dai ni gaw, langai, Karai hte shi hpanda ai lam ni hta mahta ai "Karai-mungdan lai-Uphkang lai masa" hpe jawm gawgap na lam rai nga ai. Ndai lai gaw chyahtum chyalai tengman ai Karai Mungdan lai kasi hta hkridun gaw nna tsadan hpe gasat ai kasi hte anhte a shawnglam hpe gaw de na rai nga ai. Anhte J.W ni dai ni na mung masa mabyin hpe ndai Karai a masa that tsap let mahtai kaja jaw ra nga ai.
               Karai a mungdan kasi e nga nna, lahkawng, dai mungdan matut de ai makan hta anhte wuhpawng hpe "Tengman-Shawa-Uphkang lai masa" hpe kalang ta de shalawm ra nga ai. Ndai lai gaw kamsham ai hpunda hte chyu sha mai byin nga ai hpe dum ra ai. Amerikan Democracy gaw George Washington a “In God We Trust” ngu ai “Karai Kasang hpe kam sham ai” hkridun hta gaw de da wa sai hpe anhte dum ra ai, kasi la ra nga ai. Kamsham ai hte mai kaja ai mungdan de ai lam rai nga ai.
                 Bai, Myen lai democracy gaw de na, Amerikan lai democracy gaw de na ngu na malai, masum, tinang a makam masham htunghking, labau hte htuk ai Anhte a democracy lai hpe gaw shagrin da na madaw, rai ra ai. Anhte gaw bum masha, n law ai ni labau mau mwi rum ai ni rai nga ai re hte maren, anhte gaw kaji kawoi, myu hte lamu ga hpe tsawra ai hte dip da ai lam mahkra kaw nna shalawt ai lai hte “Shanglawt ai mung masa” lai mung rai ra ai. Dai hpe baw nu hte dawdan dinglik ai, laknak n gun, ja gumhpraw hte sha mai de ai n re. Makam masham ninggun, labau sakse, prat technologies, hpaji, myitchye myitchyang, htauli htaula ninggun hte mahkri shawn la nna de ai jasat rai ra ai.
               Yuda hpaji ninghkring Qohollet wa shadum ai hta, Karai a tara hpe saw lasawn n di kau ai, bai, n’gawn shawa a ra kadawn nga ai ahkaw ahkang lam hpe galoi n malap na gaw, ningbaw ningla ni a mungdan woi shagrin ai lai “Zaw” nan rai nga ai, Gashp 31:1-9. Dai rai nna, anhte ningbaw ni, ma kaji, mahkawn shabrang, gumgai dingla yawng dip da ai prat kaw nna kaja wa lawt mayu ai myit jasat hpe tawk bang let myit hkrum ai gaw Mayu-dama-kahpu kanau lai hku nan, n daw n run nut sa ra ai.
               Lai wa sai aten hta du magam, mayam, darat daroi, gumchying hte gumsa, ngu ai atsang madang garan let nga pra ai lai hta nga wa sai raitim, daini anhte mungdan de ai lai gaw tengman ai shalawt lai hta shinggyim rap ra lai gaw, bangdung du na ahkyak Zaw nan rai wa sai.
                Bai anhte J.W sha ni gaw Hkristan ni rai sai majaw anhte a mung masa gaw, mali, “Sagu rem lai mung masa” rai ra ai. Mungkan hta Yuda ni a labau hpe ndai lai hte shanhte a shagrin ai wuhpawng hpe gaw de wa sai re. Yesu gaw dai prat na mung masa Polis snr politicus – lai sagu rem ai kasi hpe nawku hpung de ai lam hta akri lai di jai lang hpang wa sai. Ndai lai mung masa hpe Plato wa numshawn shaw sharin ya wa sai.
              Shi sharin ya ai gaw “Politicus are a pastoral art” nga ai. Ndai hpaji lam hta science of measure, mungkan a lam hpe maram, shen ai lam hte jaw ai lam, jaw ai masha, htap htuk manu ai lam hpe sawn shadawn ai hpaji lawm ai. Lahkawng gaw, “a knowledge of the bonds, (koinonia)” ngu ai myitchye machyang langai hta ninghtan mahkri shawn hpaji rai nga ai. Bai, byin tai wa na lam a matu n nga n mai matut mahkai sumri lam hte ra kadawn ai lam rai nga ai. Ndai lai hte Greek ni gaw, shanhte a Philosohpy hte hpaji hta mahta nna kaja dik democracy lai hpe woi hpang da sai. M.M Thomas a Karai masa hta sagu ni a kaw si jam jau lam ni kaw nna shalawt ai amu gaw dai sagu ai a shawnglam hpe lit la ai lam mung rai nga ai.
              Kadai hpe mung lit n la, tinang a lam hpe chyu sha shangang ai wuhpawng hta democracy n mai byin ai. Dai hta n ga, S. Kappen Jesuit, Karai masa sara wa mung--- matsan mayan ni hte masha wuhpawng shinggan de ginhka da sai ni a hkrap n-sen hpe chye madat na lam tsun ai; dai ni hpe woi lakawn ai lai gaw, sagu rem wa a jasat, rai nna shanhte hpe shalawt ai la ai lai nan, rai nga ai.
                 Anhte wuhpawng hpe ndai lai hte jasat nna gaw gap ra sai. Hparai nga yang, daini anhte Sagu rem lai mung masa snr democracy hpe tengman ai Madu Yesu hta hkridun tawn let gaw gap na anhte a mabyin ni shadum nga sai. Yesu nan Sagu Rem Lai hte mungkan hta tengman ai hku nna woi ai Masa langai hpe gaw gap da sai.

Hpungdim
            Daini anhte J.W Hkristan ni mungkan a masa hpa mi byin nga tim, myit shut na lam n nga ai. Anhte mungdan hta kaning rai mung masa hkam la ai n bung, wuhpung garan, wuhpung ayai aya, jahkrit shama, asawng, masawp masin, n jaw n ang ai hku mi maw mawn nga ai raitim, myit daw hten na lam n nga ai. Anhte hta hpaji n chye, mahkrum madup n law, ninggun n rawng, shinggyim nga pra hpaji ga, mung masa hpaji ga hte prat n’nan hpaji ga ni hta naw grit nem nga tim, dai gaw anhte a kaba la ai mayak lam ni n re.
              Anhte myit hkawn nna jasat na gaw, Karai Kasang a mungdan ndai Myen mung hta gaw de na she ahkyak madung rai nga ai. Dai hpe tengman ai masa, Karai a Mungdan shingra lai, sagu rem lai ni hte tengman ai wuhpawng gaw de nna n hkru ai matse labye ni hpe shagrawt kau ai kasi hte anhte sa wa yang, Karai Kasang mungdan hpe anhte hkrak lu de na re.
              Anhte gasat shakut nga ai mungdan gaw, Karai Kasang a mungdan kata na Mi Kahtawk langai daram sha rai nga ai hpe kamsham ai hte chye na nna jasat shajang ga. Anhte Karai Kasang a mungdan n de nna hprai mat yang, mungkan mungdan npu, Karai hpe n chye ni a n pu, prat janat mayam yam let taw nga na hpe mung, tau myit hkawn ging ai.
              Daini anhte J.W sha ni naw ahkrung nga yang gaw, anhte a prat ban hte ban hkrung grin nga lu na tingkyeng tengman ai lai hta tsap na malai, amyu ting a mai kaja ai masa, grau nna Karai Kasang a lai hta tsap nga na hpe, daini na mabyin gaw ningdat nga sai re.
Sawk madun ai,

Hkahku Gam & Jachyi Htu

(Theodendron)

Shamyet laika;

1. Holy Bible: Good News Bible: Today’s English Version (Korea: United Bible Societies, 1976).

2. Augustine. The Essential Augustine edited by Vernon J. Bourke (New York: A Mentor- Omega Book, 1964).

3. Composta, Dario. History of Ancient Philosohpy, Indian Edition (Bangalore: Theological Trust Book, 1990.

4. Kappen, S. Towards an Indian Theology of Liberation in Readings In Indian Christian Theology, Vol. I edited by R.S. Sugirtharajah and Cecil Hargreaves (Delhi: ISPCK, 2001).

5. Mott, Stehpen Charles. A Christian Perspective on Political Thought (Oxford: Oxford University Press, 1993).

6. Sumithra, Sunand. Christian Theologies from an Indian Perspective (Bangalore: Theological Book Trust, 2002).

7. Edwards, John. Campaign 2008 Reengaging With the World; A Return to Moral Leadership in Foreign Affairs, edited by James F. Hoge, Jr (New York: Foreign Affairs, Sept/ Oct edition, 2007).

8. Giuliani, Rudolph W. Campaign 2008 Toward a Realistic Peace; Defending Civilization and Defeating Terrorists by Making the International System Work in Foreign Affairs, edited by James F. Hoge, Jr ( New York: Foreign Affairs, Sept/ Oct edition, 2007 ).

9. Giuliani, Rudolph W. The Days of Defense Are Over. Peace Takes Strenght – And The Determination- To fight Where Necessary in Newsweek – Special Edition, Issues 2008 edited by Richard M. Smith (New York: The Washington Post Company, February 2008).

10. Mandelbaum, Michael. Democracy Without America; The Spontanneous Spread of Freedom, in Foreign Affairs edited by James F. Hoge, Jr (New York: Foreign Affairs, Sept/ Oct edition, 2007).

11. Obama, Barrack. The Need for a New Face. Peace Takes Strenght – A call to Rethink U.S. foreign Policy- And For A President Willing to Talk To Friend And Foe Alike in Newsweek – Special Edition, Issues 2008 edited by Richard M. Smith (New York: The Washington Post Company, February 2008).
*****KNG kaw na ading tawk bang da ai*****