Uru Mungnawk de Chyurum Jinghpaw Wunpawng Shani majen je bu rawt shang bang wa ai lam.

Dakkasu Htoi San

Gumlau prat (Gumchying Gumsa Du ni hpe gasat ai majan) hta e Hugawng Pa de majen je bu htawt shang bang nga wa ai Numu Marip ni a kaji kawa wa Laisai Pu Nawng Gumhkawng gaw, Hugawng ga e shaning tsawm ra mi nga kau da nna, Jambu Hkindang e dang, Jaji Bum hpe Shangdan hku hprang rai nhtawm mi Uru Mungnawk maga de lamu ga ningnan bai tam bram na matu majen je shang bang mat wa wu ai. Dai shaloi Uru Mungnawk e mi moi kaw nna nga nga sai Hpamaw Hpaman, Rasa ngu ai Hkang Numrang ni hte Sairi Saira ngu ai Sam amyu ni, Htaman-ti amyu ni hkap gasat ninggyet mu ai.

Ndai zawn Laisai Pu Nawng Gumhkawng a hpung ni hte mi nga rudi masha ni gasat ninggyet azat hkat ma yang, Lawnghkang Pa makau na bum mayan gasat poi hta Laisi Pu Nawng Gumhkawng a baw hpe Baw Gam Bum ngu tsun sha mying da ma ai. Baw Gam Bum ngu ai kaw nna dai ni gaw Punggam Bum ngu amying shingteng bai galai mat sai.

Ndai Uru Mungnawk maga de majen je gasat shang bang mat wa ai labau mabyin hte seng nna Duwa Laisi La tsun ai gaw lawu na hte maren rai nga malu ai.

Laisai Pu Nawng Gumhkawng gaw Hugawng Pa kaw na htawt sit let Jahtu Zup Bum e bai wa de nga wu ai. Dai aten hta Mogawng Hkawseng Magam (Sam Zawbwa ) Zau Man hpe kanau wa gaw hkaw kashun nna majan baw wa wu ai. Shaloi kahpu Zau Man gaw Laisai Nawng Gumhkawng kaw hpyen gau karum saw wu ai. Laisai Nawng Gumhkawng mung Mogawng Zawbwa wa saw ai hte maren, share jaubu law law hte majan gau kasat karum na yu hkrat wa wu ai. Raitim dai ten hta n myit mada ai sha, Zawbwa Zau Man a kanau wa machyi kaba hkrum nna si mat wa sai. Dai majaw gasat ninggyet hkat na lam n nga sai.

Shaloi Laisai Nawng Gumhkawng gaw; kalang mi hpyen gasat na matu rawt sai gaw, sai n jahpaw ai gaw n mai wa sai; gasat na hpyen n nga yang nang Mogawng Zawbwa gasat na ga ai ngu wu ai hte, Mogawng Zawbwa wa hpe majan baw na hkyen wa wu ai. Dai majaw Mogawng Zawbwa wa gaw Laisai Nawng Gumhkawng hpe, Uru Mungnawk maga de nang ra ai daram gasat reng la na lam, shi a Mogawng Hkaw hkam hpe gaw n hkra ya na lam hpyi lajin wu ai. Dai majaw Laisai Nawng Gumhkawng a hpung ni gaw Nam-ya Sik Pa kaw nna Danai Hka Mazup, Singgaling Hkamti ga de du hkra ,majen je gasat shadut nga mat wa ma ai.

Shing rai, mi nga rudi masha ni hpe gasat shadut kau nna, dai yang e Numnu Marip amyu ni a rudi ruhpang lamu ga bai shatai let nga pra shanu mat wa ai kaw nna, Uru Mungnawk gaw Numnu Marip amyu ( Numnu Laisai, Nbu Jingreng, Kansi Nja ) lakung lama ni a lamu ga tai mat wa sai.
Dai zawn Laisai Pu NawngGumhkawng a prat ban kaw nna kaji kawa, kashu kasha ban hte ban, lamu ga madu ( Gumchying Gumsa Du ) tai nna matut manoi up hkang hkringhtawng dagraw, nga pra hkrat mat wa ma yang; Kansi Duwa Chyamaw Naw a lakhtak e, Myen Hkaw Hkam Mindung Min ( Ad. 1852-1878 ) hte jinghku hku ma ai. Ndai zawn Mindung Min hte jinghku matut mahkai wa ai lam gaw, Mintawng Sam Duwa a shayi sha Sanda Myint hpe Kansi Duwa Chyamaw Naw e hkungran la ai majaw rai nga ai.Hpa majaw nga yang, Mindung Min hte Mintawng Duwa U Paw Maing gaw lawu lahta kahpu kanau daw ang hkat ma ai .

Dai shaloi Mindung Min kaw nna Kansi Duwa Chyamaw Naw hpe jinghku mungdan Du Magam shada hku hkau masat dingsat, shagrau jaw dat ai kumhpa ni gaw;-

1. Ja Dazik...........................................( 1 )
2. Ja Nhtu Ninggang.............................( 1 ) (Ngoitang 28 tang ai re)
3. Ja Gawm..........................................(10)
4. Ja Saidawng, hpahkai palawng, lawnghpau hpe hking man mi ( Hkawhkam aru arat ni bu hpun sumraw ai baw)

Lahta na kumhpaw kumhpa ni hpe shagrau sha a jaw ai gaw AD. 1864 ning, December shata ( 14 ) ya shani rai nga ai.

Englik prat hta e mung, Kansi Du ni hpe mi na daru magam a hkang aya hte raw, Mung Madu hku nna bai Uphkang nga na matu shagrau masat jaw da mu ai.

Laisai Ga ( 4 ) hpe mung, Inglik Bayin-hkan wa kaw nna January 20, 1925 ya shani e, Laisai Duwa Hkrap Naw hpe Sagaing Rung de shaga la nhtawm, shagrau shaa dazik hte hpawn; Laisai Mung, Laisai Ga ngu matut Uphkang nga lu na matu, ahkaw ahkang bai hpung jat ap ya wu ai. Ndai Laisai ni hte seng ai lamu ga gaw; Danai Hka a Sinpraw hkran maga de rai nna, Danai Hka a Sinna Hkran maga de gaw Sam Tawngtut Zawbwa hte Naga ni a lamu ga rai nga malu ai.

Dai majaw Laisai ni a lamu ga gaw; Danai Hka a sinpraw hkran Dainai Tak kaw nna gawn yu wa yang; Singgaling Hkamti 5 hku hprang rai nhtawm, Uru Hka hte Danai Hka mazup du hkra rai nga malu ai.

Lahta e tsun lai mat wa sai hte maren , Uru Ga de Laisai Pu Nawng Gumhkawng majen je woi shang bang wa nna, ninghtawm ningngat ga ningnan ni de nhtawm, Gumchying Gumsa Du Magam Hku, Marip Numnu amyu ni ban hte ban hkrinhtawng dagraw, Uphkang nga pra hkrat mat wa ma ai gaw, Kansi Duwa Awng a prat ladaw du hkra rai yang, ban ( 8 ) tup rai nga malu ai. Dai zawn Mung Du lit magam hpe gun hpai lai wa sai ni gaw;

1. Numnu Zau Ra ( Shawng ningnan Mung Du galaw ai wa )
2. Nja Zau Ja Gam
3. Kansi Naw Ja ( Ndai wa a prat kaw nna Numnu ni ngu sai; Kansi ni ngu shamying lai kau ma sai. Kan hte e si zawn re ai shan latau noi ai majaw Kansi Naw Ja ngu mu ai.)
4. Kansi Chyamaw Zau Hkyen
5. Nja Man Hkuk Zau Hkyen
6. Kansi Chyauhpa La
7. Kansi Sinwa Naw
8. Kansi Naw Awng ni rai ma ai.

Hpang jahtum Kansi Naw Awng a prat hta Myen Mungdan a mung-masa galai mat wa nna, Gumlang Asuya ni Gumchying Gumsa Du Magam Uphkang masa hpe dawm kau sai majaw, Kansi Du ni a Du Magam ahkang aya , shingkang shingwang mung sip mat wa sai.

Ndai Uru Mungnawk ga de hpu nau Sam ni htinghput htingra de nna kring mading rai nga hpang mat wa ai gaw Mintawng Sam Duwa U Paw Maing a shayi sha Sanda Myint hpe Kansi Duwa Chyamaw Naw e hkungran la ai shaloi, mum sa kanan kap wundoi nang ai Sanda Myint a jinghku jingyu ni Kansi Ga kaw hti ngam nga ai kaw nna rai nga ai.

Dai zawn hte ngam nga ai Sanda Myint a jinghku jingyu ni gaw, masat (2) Mungkan majan du wa na ningtawn e, Kansi Ga kaw nna Lawnghkang Pa de htawt sit shanu nga ma ai hte; yat yat sha Sam kahtawng ni law jat mat wa ai lam rai nga ai.

Ndai gaw Uru Mungnawk de Chyurum Jinghpaw Wunpawng sha ni majen je bu htawt shang bang wa nhtawm, lamu ga madu tai let kring mading rai nna shanu nga pra sa mat wa ai labau kadun mung rai nga mali ai law.


Source; MIHTOI MA MAGAZINE 2004-2005