The Panglong Agreement

Dated Panglong, 12th February 1947

The Panglong Agreement

            A conference having been held at Panglong, attended by certain Members of the Executive Council of Governor of Burma, all Saohpas and representatives of the Shan States, the Kachins Hills and the Chin Hills:

NDA-K gaw tara shang, Myen a "Jarit Sin Dap" galai sai

           Mani, Nov. praw 8 ya hta, J.W laknak hpai simsa lam hpung langai rai nga ai, New Democratic Army-Kachin (NDA-K) hpe Myen npu taw ai Border Guard Force (BGF), Jarit Sin Dap hku, tara shang hkrang galai dat sai re.

Myen gaw rawt malan hpung hpe shamyit na, hpyen n-gun sen 3 shajin

           Myen hpyen asuya gaw mungdan kata na amyu bawsang rawt malan hpung ni hpe shamyit na masing hte, alak mi hpyen n-gun sen 3 hpe mayun shajin nga sai lam, hpyendap kata shiga lawk kawn chye lu ai.

Allied guerrillas in World War II Burma

Special Warfare, Dec, 2002 by C.H. Dr. Briscoe

          
                       Early in 1942, the outlook for the Allies was grim in the China-Burma-India theater, or CBI. The Japanese navy had driven the British navy from the Java Sea, Singapore had fallen in February; and the Japanese were simultaneously attacking the Dutch East Indies (to seize the oil refineries and rubber plantations) and Burma (to block the British land connection to China).

MAYU MASA TAM AI LAM

By..Sara Hkyeng Nang
             
            Kadai raitimung, tinang a shadang sha, shabrang tai nna a prat asak ram wa jang, Num tam nna dinghku de ya ra nga ai. Dai kasha a dinghku num shatai na matu, kanu kawa ni gaw kadai n chye ai hku shawng nnan e,

1. Num la na wa a kanu a kanam makyin majing rai nga ai karat ni kaw rai na kun? Shing nrai,
2. Num la na wa a kawa a kanu ni rai nga ai mayu dingsa ni hpang de madaw nhtang na kun? Shing n rai,

Jinghpaw Makam Masham hte Htung Hking

Jinghpaw Makam Masham hte Htung Hking

By Sara Pungga Ja Li

              Jinghpaw ni a htung hking masa hte makam masham masa lahkawng hpe sum roi laika hku ga baw langai hpra ka na shatsam ai hkrum nngai, raitimung kamsham ai lam kaw na, htung hking ningli pru wa ai rai nna, makam masham hte htunghking, san san, garan nga ai daw hpe shawng chye ra na ga ai. Shing rai gara hku gayau nga ai ngu ai hpe, ga shadawn hku nna kapik kapawk rai shawng myit yu ga.

PANG LUNG GA SHAKA LAIKA BYIN WA AI LAM

Wabaw Zau Rip

            1947 ning, February shata 12 ya shani, Sam Mung, Pang Lung mare, e bumga masha rai nga ai, Sam, Hkang. Jinglipaw hte Myen ni. myit mang hkrum nna. Pang Lung Ga Shaka hpe letmat jawm htu ma ai. Din ga shaka laika gaw, Mung Hpawm Myen Mimg byin wa ai ningpawt ninghpang rai nga ai.

MUNGKAN MAJAN HPANG MYEN MUNG A UP HKANG LAM.
        1945 ning, mungkan majan ngut ai hpang, Inglik Asuya ni. Myen mung hpe bai up hkang na matu lajang sa wa ai shaloi majan aten India mung e hpyen hprawng nga ai, Myen Mung ( Governor) Mung up du, Sir Reginald Doi-man-Smith ningbaw ai Myen mung Atsuya gaw, lawn Myen mung hpe (Dominion Status) ngu ai madu up ahkang aya Jaw nna ngam nga ai, bumga masha. Sam, Hkang, Jinghpaw hte Karenni ( Kayah) amyu ni hpe gaw, garai nkung n hpan nchye n chyang ai amyu ni re majaw, Myen ni hte n gayau ai sha, shanhte Inglik ni a n-pu e. ( Frontier Areas Administration ) ngu ai bumga masha ni hpe san san up hkang ai lailen amyu mi hku, moi majan garai n byin yang na (Divide and Rule Policy ), amyu langai hte langai hpe garan up hkang ai lailen hte, naw up hkang na matu yaw shada maw mawn sa wa ma ai.
          Dai aten hta lawu Myen mung e, Bogyoke Aung San woi awn ai, Hp.S.P.L. Hpung ni gaw Myen mung ting shanglawt lu hkra galaw na. Inglik ni Myen mung hpe shanglawt n jaw yang, gasat nna rai tim la na ngu daw dan shatawng shada sai hte maren mung masha ni yawng, mung masa lam hta myit rawt let shamu shamawt hpang wa nga ai aten rai nga ai.
        Shing rai nga ai aten hta, anhte Jinghpaw Wunpawng sha ni hta mung, Sama Duwa Sinwa Nawng woi awn ai, ( Mung Masha Kunghpan Hpung ) hte Wabaw Zau Rip woi awn ai (Pawng Yawng Ram Rawt Hpung) ningbaw ningla ni hte mung masha ni gaw Inglik a mayam prat na lawt lu hkra galaw ra sai, shanglawt lu hkra shakut ra sai nga nna, mung masa lam ni myit hprang myit rawt, shamu shamawt hpang wa ai aten rai nga ai.
              Sama Duwa gaw. "anhte Jinghpaw ni. Inglik a mayam prat na lawt hkra shakut ra sai. shanglawt la nna, Jinghpaw mung garan la ga."' nga, shani shana n yup n sha. hkrum mu ai Jinghpaw kanawn manang shagu hpe mung masa gamung hkaw tsun tik tik rai nga ai, kalang lang, lata machyi pi n dum hkra, lamu ga lahtum nna, n-gun mi alu hkaw garu jahtau marawn myit sharawt ya nga ai rai.
BOGYOKE AUNG SAN HTE JINGHPAW DU SLANG N1 HKRUM AI LAM.
            Jinghpaw Wunpawng sha ni mung masa lam hta myit hprang myit rawt nga ai aten hta. Hp.S.P.L.Hpung ningbaw Bogyoke Aung San gaw Myen mung Inglik Governor wa a Mung Bawng Ginjaw na mung makawp maga dap hte seng ai, hkring mang salang kaba (Wungyi ) rai nna hpyen dap ni hpe gawan hkawm let, Myitkyina mare de, 1946 ning November shata 28 ya shani du ai. Bogyoke Aung San Myitkyina de du ai shaloi, Jinghpaw du salang ni hte hkrum shaga mayu ai lam tau nna shana taw n sai hte maren, Myitkyina hte Manmaw sinwang shara shagu na Jinghpaw du ni, Myitkyina mare e, ram ram law hkra du hkum nga ma ai.
         29.11.47 ya shana hkying 7 hta, Jinghpaw hpyen dap No.2 ( 2nd. Kachin Rifles ) G.C.O mesaa ngu ai, hpyen du ni a ban sa shara e, Jinghpaw du salang marai 30 daram hte Bogyoke Aung San zup hpawng hpawng ma ai. dai zuphpawng hta Bogyoke Aung San gaw. shi Myitkyina de du ai lam gaw, Jinghpaw salang ni hte hkrum shaga myit mang hkrum lam tam na matu du lung wa ai re nga nna ga hpaw hpang ai. " Ya mungkan majan ngut ai hpang, Inglik ni Myen mung hpe, moi na zawn, prat madang n dep mat ,sai. anhte Myen mung masha amyu langai hte langai hpe garan nna up hkang ai lailen hte bai uphkang na, hkyen nga ai lam, shi woi awn ai Hp.S.P.L. Hpung a yaw shada ai lam gaw, Myen mung ting awm dawm shanglawt ahkang aya lu hkra ngu, yaw shada daw dan tawn sai re majaw, anhte Myen mung e nga ai amyu ni yawng myit mang hkrum, kahkyin gumdin let, shang lawt lu hkra galaw ga ngu, nanhte Jinghpaw du salang ni hte, bawng jahkrum na matu du ai re nga nna tsun ai.
                Anhte Myen ni hpe Dominion Status ngu ai, shanhte Ingalik ni a shang wang kata madu up hkang aya Jaw nna, nanhte bumga masha rai nga ai Sam, Hkang, Jinghpaw, Kayin, Kayah ni hpe gaw, shanhte naw up hkang na nga yang anhte ra sharawng ai mung ting shang lawt lu hkra galaw na ngu ai yaw shada ai lam garai n byin na re, dai majaw anhte Myen ni hte myit mang hkrum nna shang lawt la ga. Ingalik a mayam prat na lawan lawt yang sha anhte a galu kaba nga mai lam amu magam ni hpe anhte nan lajang hparan la lu na re nga nna tsun htai dan ai. " Ingalik ni lama anhte Myen mung hpe. shang lawt njaw na nga yang anhte Myen ni gaw gasat nna raitim la najinjin rai nga ai'' nga tsun ai.
           Dai shana Bogyoke Aung San hte sa hpawng lawm ai Jinghpaw du salang ni yawng a malai, Sama Duwa Sinwa Nawng gaw, "Dai na nang Bogyoke hte n myit mada ai hkrum shaga lu ai majaw anhte yawng grai kabu chyeju dum ga ai. Nang tsun lai wa ai mung masa mung ga ni hpe madat la lu ai majaw anhte ram ram myit hprang mat saga ai. anhte Jinghpaw ni Ingalik a mayam tai ai 50 ning jan laman hta, anhte a nga sa madang lam shagu hpang hkrat mat sai lam chye lu ai, laika hpaji hta grau hpang hkrat mat sai, ya mung anhte hpe ma yam naw yam na nga yang anhte n hkam lu sai anhte Jinghpaw ni mung shang lawt lu hkra galaw shakut hpang wa na sha rai sai" ngu bai htan shana tsun wu ai. Dai shana Bogyoke Aung San hte hkrum ai Jinghpaw du salang ni gaw shi hkaw tsun dan ai "Mung Masa" mung ga ni hpe madat la ngut ai hpang, ram ram wa myit hprang myit rawt shajang ma ai.

JINGHPAW DU SALANG NI HTE MR. STEVENSON HKRUM AI LAM
                  Ingalik Asuya ni mung shanhte yaw shada tawn ai hte maren, bumga masha ni hpe san san up hkang na dap hpaw tawn magang sai. Shanhte yaw shada ai 1am hta Jinghpaw ni mung myit hkrum lawm hkra Jinghpaw du salang ni hte bawng jahkrum na matu bumga masha ni hpe up hkang dap ginjaw du kaba, ( Director of Frontier Areas Administration ) Mr. H.H.C. Stevenson, Myitkyina de du ai shaloi Jinghpaw du salang ni hpe shaga hpawng nna " Ya nanhte Jinghpaw ni anhte Ingalik ni a up hkang ai n-pu e naw nga mu 5 ning laman hta nanhte Jinghpaw ni hpe Myen ni hte maren kung hpan chye chyang wa hkra lajang ya na nanhte ra ai Jinghpaw mung hpe garan ya na matu jin jin rai sai." nga nna shalen asawng ai ga tsun ai.
                  Dai shaloi ngai gaw, "Nanhte Inglik ni anhte Jinghpaw ni hpe mayam yam mat wa ai 50 ning laman hta, anhte a matu laika sharin jawng langai mi pyi n hpaw ya ai majaw anhte dai ni Hkang amyu ni daram laika hpaji n chye mat ai mu lu ga ai 5 ning laman hta byin hkra galaw ya na nga ai ga gaw, hpa kam shara nga a ta ? bai nanhte Inglik ni garan ya na nga ai Jinghpaw mung gaw pa layang n lawm ai bum lagaw a lahta de sha garan ya na lajang tawn ai lam chye lu ga ai, anhte galaw sha na dam lada ai pa layang n lawm ai Jinghpaw mung anhte n hkap la lu ga ai" ngu tsun ai shaloi, Stevenson ram ram mau ai hte kaya hkrum nna ga n chye htan mat ai.
                    Inglik Atsuya ni arawng aya jaw nna shagrau sha-a tawn ai Jinghpaw du salang n kau mi hte Atsuya mu gun hpai nga ai Jinghpaw salang n kau mi chyawm gaw Inglik a n-pu e naw nga yang she grau kaja na re nga tsun ai hta n-ga, Inglik ni maga de lawm na matu mung masha ni hpe hkaw tsun shakut lawm ma ai. Hpa majaw nga yang, Inglik Atsuya hkoi mat wa yang shanhte a arawng aya ni sum mat na tsang nna rai nga ai. Dingla shabrai ( Pension ) sha ai Jinghpaw du n kau mi gaw, Inglik ni wa mat jang anhte hpe shabrai kadai jaw na rai ta ? nga hkrit tsang ma ai. Shanglawt lu yang kade daram grau kaja ai akyu hkam sha lu na karai n mu n chye ai ni rai ma ai. Kunghpan Hpung hte Pawng Yawng Ram Rawt Hpung ningbaw ni gaw Bogyoke Aung San hte hkrum ngut ai hpang, Myen ni hte rau shang lawt la nna Jinghpaw mung garan la na matu bawng daw dan tawn sai rai.
JINGHPAW KASA SALANG NI PANG LUNG ZUP HPAWNG DE SA AI LAM.
                 1947 ning January shata laman Myitkyina ayebeng wa gaw laika ka ai wa hpe Sam mung Pang Lung mare e. 5.2.47 ya shani bumga masha ni a Zuphpawng hpang na re ai majaw dai zuphpawng de sa lawm na Jinghpaw kasa salang ni hpe lata la na matu shana ai. Shing rai 29-1-47 ya shani ginwang shagu na mung du salang ni, Myitkyina mare e sa du hkum nna, Jinghpaw Hpaga Hpung ni a mawdaw gram lajang ai. ginsum nta e hpawng nna Pang Lung zuphpawng de sa lawm na kasa salang marai 8 hpe lata san dat ma ai. Dai kasa salang gaw lawu de ming rawng ai ni rai ma ai.

1. Sama Duwa Sinwa Nawng. (ningbaw) Kamaing Ginwang.
2. Wabaw Zau Rip. ( Amu madu ) Myitkyina
3. Salang Dingra Tang. ( Kasa Salang) Putao
4. Duwa Htingnan Gumja ( Sumpra Bum )
5. Duwa Karing Naw. ( Sumpra Bum )
6. Chying Htawng Duwa Zau Naw ( Sadung )
7. Duwa Nding Tawng U. (Hugawng )
8. Sara Chang Zung . ( Lau Hkawng )
               Hpang shani Pang Lung zuphpawng de rawt sa wa na re ai majaw dai shana. Jinghpaw Hpaga Hpung Rung gawk e, lahta de mying rawng ai kasa salang ni hte kaga Kung Hpan Hpung hte Pawng Yawng Ram Rawt Hpung ningbaw ningla ni Pang Lung zuphpawng hta sa shawn na lawu de na mungga ni hpe bawng daw dan ka lajang sa wa ma ai.
BAWNG DAW DAN AI MUNGGA NI.
1. Myen ni hte rau shang lawt la na.
2. Shanglawt lu ngut ai hpang. Jinghpaw ni law malawng ra sharawng ai hte maren, Jinghpaw mung hpe garan dai daw la na.
3. Dai Jinghpaw mung gaw. Myitkyina hte Bhamo district ( ginwang 2) lawm ai rai ra ai.
4. Myen ni hte Jinghpaw ni myit hkrum ai hte Jinghpaw mung a lamu ga jarit masat la na.
5. Jinghpaw ni lu ang ai ahkang aya ni lu la hkra, Jinghpaw ni a up hkang aya ni hpe Bumga masha ni hpe Up Hkang Dap na htawt ap la na, dai hpang, shanglawt garai n lu ai laman gan hpaw ai Myen mung Atsuya hta Jinghpaw hkring mang salang ( Wungyi) langai shalawm ya na;-
(a) Dai Jinghpaw wungyi wa gaw byin wa na Jinghpaw mung a up hkang lam hpe lit la na.
(b) Myen mung Atsuya ni a maigan mung dan ni hte matut mahkai ai bawng ban lam hta bawng ban lawm lu na.
(c) Jinghpaw salang langai mi hpe, Myen mung a makawp maga dap wungyi wa hpe hpaji jaw na matu san tawn ya na.
6. Jinghpaw ni hte Sam ni Mung Hpawm Myen Mung a Up hkang ai Upadi Hkrang ka lajang na Rapdaw hta shang lawm na.
7.Lahta de tsun lai wa sai hte maren, shanglawt lu ngut ai hpang Jinghpaw mung lawm ai mung hpawm Myen mung Atsuya hpe gaw dai daw na.
8. Munghpawm Myen Mung Atsuya kaw na Jinghpaw mung a galu kaba nga mai amu magam ni galaw lajang sa wa ai lam ni hta jai lang na gumhpraw garum ya na.
9. Lahta de ka madun mat wa ai Jinghpaw ni daw dan ai mung ga ni hpe kaga bumga masha ni yawng myit hkrum lawm hkra yaw shada ai.
              Pang Lung zuphpawng hta sa shawn na lahta de na dawdan ai mungga ni hpe Amu Madu wa Myen laika hku ka lajang htang dip ngut ai hpang kasa salang marai 8 myit hkrum letmat htu ma ai. Lahta de ka madun tawn ai Jinghpaw Du salang ni daw dan ka lajang letmat htu tawn ai laika hpe, frontier Areas Committee Of Enquiry Report, Part II laika man 173 hta mu hti na re.
              30-1-47 ya shani Jinghpaw kasa salang ni Pang Lung mare de rawt sa wa ma ai. Dai shana Manmaw mare de du ma ai shaloi. Manmaw Ginwang na Pang Lung zuphpawng de sa lawm na Jinghpaw salang (1) Duwa Zau Lawn (2) Lawdan Duwa Zau La (3) Sara Maran La (4) Salang Labang Grawng ni gaw dai shani sa wa magang sai lam chye na lu ai. Hpang shani Mamaw mare kaw na bai rawt sa wa yang Sam Mung Sinli Du wa a n-ta e, Manmaw kasa salang ni hte hkrum ga ai.
               1.2.47 ya jahpawt, Sinli Duwa a n-ta e, Myitkyina hte Manmaw kasa salang ni zuphpawng e sa shawn na matu, Myitkyina kasa salang ni bawng daw dan ka lajang sa ai mungga laika hpe shaw madun hti dan htai dan ngut ai hpang '' Ndai anhte Myitkyina kasa salang ni bawng daw dan sa ai mungga ni hpe nanhte Manmaw kasa salang ni hte bawng jahkrum ngut jang she Pang Lung zuphpawng de matut sa wa na hku re hpa majaw nga yang, lahta de daw dan sa ai mungga ni hpe Pang Lung zuphpawng hta anhte Jinghpaw ni yawng myit hkrum daw dan sa ai mungga re ngu tang shawn na hku re" ngu tsun dan ai. Dai lam hpe Myitkyina hte Manmaw kasa salang ni ram ram aten la nna bawng ban ning dang hkat nna, Manmaw salang ni myit hkrum let dai daw dan laika hta letmat htu lawm ma ai. (Dai Pang Lung zuphpawng hta sa shawn na daw dan ai mungga laika hta Myitkyina hte Manmaw kasa salang marai shi lahkawng (12) 1 -2-47 ya jahpawt myit hkrum daw dan letmat jawm htu da ai hte seng nna, ( Frontier Areas Committee Of Enaquiry Report, Part II, laika man 174 mu hti lu na re.)
                 Myitkyina hte Manmaw kasa salang ni myit hkrum letmat htu ngut ai hpang Sinli mare kaw na Pang Lung mare de rau rawt sa wa ga ai. Pang Lung mare de 4-2-47 ya shani du ga ai. Dai shana de hkying 4 hta Nyaung Shwe Saw Bwa Saw Shwe Thaike ( Shanglawt Mung Hpawm Myen mung a shawng nnan Gumsan Magam ( Thamada) tai lai wa sai,) woi awn ai kaga Sam Du 5 hte shawng hkrum shaga ga ai.
                Sam Sawbwa ni Jinghpaw du salang ni hpe hkap hkalum shachyen ngut ai hpang shanhte Sam du ni myit hkrum daw dan ka lajang tawn ai mungga laika hpe madun nna shanhte yaw shada tawn ai lam tsun htai dan ma ai. Sam du ni a daw dan tawn ai laika gaw Inglik hku ka tawn nna, Jinghpaw kasa salang ni hpe byan dan na matu aten naw la ra ai majaw zuphpawng jahkring tawn saga ai.
                   Sam Sawbwa ni daw dan tawn ai lam gaw, Myen ni hte n kanawn ai sha, Inglik ni ra sharawng ai hku, bumga masha ni hpe san san up hkang ai n-pu e naw nga na ngu ai rai malu ai. 5-2-47 ya jahpawt hkying 9 hta zuphpawng mandat e, Sam du ni hte Jinghpaw kasa salang ni bai hpawng ai shaloi, Jinghpaw kasa ni a malai, Sama Duwa Sinwa Nawng gaw, Jinghpaw kasa salang ni myit hkrum daw dan sa ai, mungga laika hta na, (1) Myen ni hte rau shang lawt la na. (2) shanglawt lu ai hpang, Sam mung Jinghpaw mung garan masat la na, tinang mung tinang up hkang na.(3) Sam mung hte Jinghpaw mung lawm ai Mung Hpawm Myen Mung dai daw masat na ngu ai lam masum hpe Sam du ni myit hprang, chye na hkra tsun sang lang dan wu ai. Dai shaloi Sam du nkau mi, Jinghpaw ni daw dan sa ai mungga laika ni hpe chye na, ra sharawng wa ma ai. Anhte kadai mung Myen ni a n-pu e ntaw ai, maren rap ra ai, democracy ahkang aya hte maren. tinang a mung tinang up hkang nna, tinang a amyu hpe galu kaba nga mai wa hkra galaw lajang la lu na lam ni hpe galu galang tsun sang lang dan sai. Dai hpang Sam du ni shanhte shada naw bai bawng yu na nga nna, zuphpawng hpe hpang shani bai hpawng na hku bai htawt kau masai.
                      Dai aten hta, Sam mung e, Sam Mung Masha Shanglawt Hpung hpe Sam mung na, hpaji chye ai Ram ma ni hpaw hpang tawn nna, Sam mung masha ni, shanglawt lu hkra galaw na nga yaw shada let, mung masa shamu shamawt hpang wa nga ma ai. Dai hpung ningbaw ningla ni mung Pang Lung zuphpawng hta sa lawm na matu Pang Lung mare e du nga shajang ma ai. Jinghpaw kasa salang ni du nga ai lam chye ai hte maren, Jinghpaw salang ni a jasat sa ai lam ni hpe chye mayu ai majaw sa jahkrum shachyen shaga san sagawn ma ai. Jinghpaw salang ni Pang Lung zuphpawng e shawn na ngu daw dan sa ai mung ga lam (9) hpe tsun shana dan ai shaloi, Shanhte Sam Mung Masha Shanglawt Hpung ni myit jasat yaw shada tawn ai hte maren re ai majaw hkap tau hkap la myit hkrum mai ai lam tsun shana ma ai. Raitim, Sam du ni hte naw bawng jahkrum na re nga tsun ma ai.
               6-2-47 ya shani. zuphpawng, bai hpang yang Sam Sawbwa ni Sam Mung Masha Shang Lawt Hpung ningbaw ningla ni hte Jinghpaw kasa salang ni zuphpawng galaw nna lawu de ka madun ai mungga laika ni hpe, myit hkrum daw dan ka lajang letmat htu da saga ai.
1. Myen ni hte rau shang lawt la na.

2. Myen Mung Atsuya hpung hta; Jinghpaw hte Sam salang langai hpra shang lawm nna, dai salang yan gaw tinang a mungdaw a up hkang ai lit ni la na hte, Myen mung Atsuya maigan mungdan ni hie malut ai lam mungdan makawp maga ai lam ni hta lit jawm la na.

3. Jinghpaw kasu salang ni hpyi shawn ai Jinghpaw mung masat ya na lam hpe myit hkrum tau lawm ai.

4. Shanglawt lu ai hpang, Jinghpaw hte Sam ni, Mung Hpawm Myen mung na garan pru mayu yang pru na ahkang aya jaw na. lahta de na myit hkrum daw dan ai mungga ni hpe Sam Sawbwa marai (5) Sam Mung a Shanglawt Hpung ningbaw marai (7) Myitkyina Jinghpaw kasa salang marai (3) hte Manmaw kasa salang marai (3) myit hkrum letmat htu da sai.
             6-2-47 ya shana de, Hkang dat kasa salang ni Pang Lung zuphpawng lawm na matu du sa ma ai. Dai shana Hkang salang ni hpe Jinghpaw hte Sam ni bawng daw dan da ai lam ni tsun shana sanglang dan ai shaloi nanhte Sam hte Jinghpaw du salang ni myit hkrum tawn sai lam ni hpe anhte Hkang ni hpa myit n hkrum shara nga ai nga bai htan shana ma ai.
                7-2-47 ya jahpawt hkying 9 hta Sam Hkang hte Jinghpaw salang ni kalang mi bai hpawng nna Sam hte Jinghpaw ni myit hkrum daw dan tawn ai mungga ni hpe Hkang dat kasa salang ni mtyit hkrum lawm sai nga ai majaw, lahta de ka madun lai wa sai daw dan laika hta Sam, Jinghpaw hte Hkang salang ni letmat jawm htu masai.
                  Lahta de tsun lai wa sai hte maren Sam, Hkang hte Jinghpaw ni Myen ni hte rau shanglawt la na ngu daw dan ai lam hpe, Inglik Atsuya ni chye ai shaloi ram ram kajawng ai hte manu ma ai. Raitimung Mr. Stevenson hte shi a lawu na Inglik hte Jinghpaw du n kau mi chyawm gaw bumga masha ni shanhte yaw shada ai maga de mahkoi bai gayin wa na kun nga nna lam amyu myu hku hkan asawng shanut lawm ma ai. Pang Lung zuphpawng ngut ai aten du hkra shakut kau ma ai.
                 8-2-47 ya shani, Bogyuke Aung San hte shi a Atsuya hta lawm ai Wungyi U Tin Htut. Sir M.A. Maung Gyi- Hp.S.P.L. Hpung ginjaw salang U Pe Khin hte Bo Khin Maung Galay ni, Pang Lung zuphpawng lawm na matu du sa ma ai. Dai aten hta Bogyokb Aung San hpe Inglik Atsuya ni Myen Mung a Wungyi Choke aya jaw tawn masai.
                      9.2.47 ya shani hkying 11 hta zuphpawng man dat e, Bogyoke Aung San hte Myen hkring mang salang ni hte Jinghpaw, Sam hte Hkang dat kasa salang ni zuphpawng hpang wa sai Zuphpawng hpang ai hte maren Bogyoke Aung San shawng nnan mungga tsun ai gaw. " Dai ni ngai ndai Pang Lung zuphpawng de sa du lawm ai gaw Mungga lam lahkawng tsun shana mayu ai majaw re. (1) Anhte Myen mung e nga ai mung masha ni yawng myit mang hkrum kahkyin gumdin lu hkra galaw shakut na. (2) Ngai, England mung de sa du nna Myen mung a shanglawt lu na lam Inglik Atsuya hte bawng ai shaloi bumga masha ni a lam hte seng nna bawng ban ai lam ni nanhte du salang ni hpe htawn shana mayu ai lam ni rai nga ai.
                    Ya anhte Myen Mung shanglawt lu na sha rai sai. Dai majaw anhte Myen ni shanglawt lu ai hte maren bumga masha ni mung shanglawt lu ra ai. Bumga masha ni hte Inglik ni mayam naw yam nga na anhte myit n hkrum ga ai. Dai hte maren, bumga masha ni hpe Myen ni mayam n byin shangun mayu ai. Bumga masha ni shanhte ra sharawng ai hku shanhte uphkang lu na re ngu, Inglik Atsuya hpe tsun shana sai.
                   Myen ni Inglik a mayam n kam tai sai hte maren, bumga masha Inglik a mayam naw tai nga na hpe anhte n ra ga ai " nga galu galang hkaw tsun dan wu ai. Dai ni bumga masha ni myit mang hkrum ai hte " Myen ni shanglawt lu ai hte maren Shanglawt lu mayu ga ai” ngu tsun yang hpawt ni shang lawt lu na re, kadai hpe n hkrit nga ra sai" nga n-gun mi alu hkaw tsun ai shaloi shawa masha ni grai kabu la hpawk dum ma ai." Inglik ni gaw Myen mung e naw nga na ahkang aya n nga sai kade nna yang hkoi wa sana re ai. Dai majaw tinang a hkum tinang kam ra sai. grau nna anhte mung masha shada myit mang hkrum na ahkyak kaba rai nga ai."
                    Dai hpang Myen ni hte bumga masha ni kaning rai kanawn mazum na yaw shada ka lajang sa al laika ni garan jaw nna lahkawng maga ra sharawng ai lam ni tsun bawng sai. Shingrai hpang shani bai bawng matut na matu committee salang ni lata ngut ai hpang zuphpawng hpe dawm kau sai.
                       10-2-47 hte 11-2-47 ya, lahkawng ya tup shani shana bogyoke Aung San hte bumga masha ni n hkring n sa bawng lahkrum ga ai. Sam mung hte Hkang mung masat ya na matu loi ai daram Jinghpaw mung masat ya na ngu ai lam bawng ai hta aten ram ram na mat wa ai. Hpa majaw nga yang Sam ni Sam hkrai san rai nga ai, Hkang ni Hkang ni hkrai san rai nga ai. rai timung Jinghpaw ni hpyi ai Jinghpaw mung gaw Myitkyina hte Manmaw ginwang bum pa layang yawng Myen hte Sam ni nga shajang ai pa layang yawng hte hpe shalawm ya na matu hpyi ai re majaw Myen hte sam ni gaw Jinghpw mung kata e nga na myit hkrum n hkrum hpe garai n chye lu ai majaw yak ai lam pru na re nga tsang ya ai hku re. hpang jahtum Bogyoke Aung San gaw Jinghpaw ni ra sharawng ai hku hkan ya nna Pang Lung Ga Sadi laika hpe lahkawng maga myit hkrum daw dan da sai rai.
                     Dai Pang Lung Ga Sadi laika hpe 1947 ning Febuary shata 12 yajahpawt lawu de mying rawng ai ni letmat htu nna shagrin da saga ai rai.
1.Bogyoke Aung San (Myen Mung Atsuya malai)
2.Sao Hkun Pan Saing ( Tawng Peng Saw Bwa)
3. Sao Shwe thaike (Ngyawng Shwe Saw Bwa)
4. Sao Hone Hpa ( Sinli Saw Bwa)
5. Sao Nun (Laika Saw Bwa)
6. Sao Sam Htun (Mung Pawng Saw Bwa)
7. Sao Htun Aye (Sam Hkang Saw Bwa)
8. Duwa Hkun Hpung (Sinli Dat Kasa Salang)
9. U Tin Aye (Tawng Gyi Dat Kasa Salang)
10. U Kya Bu (Thi Baw Dat Kasa Salang)
11. Sao Yit Hpa (Thi Baw Dat Kasa Salang)
12. U Hkun Hti. (Pang Lung Dat Kasa Salang)
13. U Tun Myint. (Mawk Mai Dat Kasa Salang)
14. U Hkun Saw. (Pindaya Dat Kasa Salang)
15. U Hpyu (Si Sai Saw Bwa a malai)
16. Sama Duwa Sinwa Nawng (Jinghpaw Kasa Salang)
17. Duw a Zau Rip. (Jinghpaw Kasa Salang)
18.Salang Dingra Tang. (Jinghpaw Kasa Salang)
19.Duwa Zau Lawn. (Jinghpaw Kasa Salang)
20. Salang Labang Grawng (Jinghpaw Kasa Salang)
21. U Hliu Hmug (Hkang Kasa Salang)
22. U Thaung Zahkap (Hkang Kasa Salang)
23 U Kio Mang (Hkang Kasa Salang)
                 Pang Lung Ga Sadi Laika hpe letmat htu ngut ai hpang Pang Lung mare e. Myen ni hte bumga masha Sam, Hkang hte Jinghpaw ni shawng nnan myit mang hkrum ai shara re ngu masat dingsat nlung shadaw jung tawn da na matu. U Tin Aye mungga shawn nna U Kya Bu tau ya ai hte myit hkrum daw dan nna Bogyoke Aung San Ks. 1000 alu bang tawn da wu ai rai. Ya Pang Lung mare e sa yu yang dai masat Nlung shadaw hpe mu lu na re.

GA SHAKA LAIKA
Myen Mung (Governor) Inglik Mung Up Duwa a Mung Bawng Ginjaw hkringmang salang n kau mi hte Sam Saw Bwa ni yawng hte kaga Sam mung Jinghpaw bumga hte Hkang bumga na dat kasa salang ni lawm nna Pang Lung mare e hpang ai Zuphpwng hta jahkring mi na Myen Mung Atsuya hte lawan htum ai hku myit hkrum shabawn dat yang, Sam, Jinghpaw hte Hkang ni Shanglawt lawan lu na re ngu kam ai majaw lawu de na hte maren myit hkrum da saga ai.
1. Bumgu masha ni a Mung Bawng Giinjaw kaw na myit Hkrum lata la ai bumga masha ni a kasa salang langai mi gaw bumga ni hte seng nna Myen mung Mung up du wa a Mung bawng Ginjaw hta Mungbawng Hkring Mang salang hku san tawn da ai.

2.Dai kasa salang wa hpe (Governor) Inglik Mung Up du wa a Mung Bawng Gin Jaw hta ( Wungyi ) salang hku san tawn na Maigan mungdan ni hte matut mahkai ai lam hta mung makawp maga ai lam ni hte maren bumga ni hpe uphkang ai magam bungli ni hpe mung Upadi hte daw dan nna.ndai Mung Bawng Ginjaw kaw na up hkang na. Bumga ni hte seng ai hkring mang salang wa hpe, bumga ni hpe up hkang na ahkang aya ni ap ya na.

3. Dai bumga masha hkring mang wa hpe karum na matu kaga bumga masha shi hte amyu n bung ai salang lahkawng hpe Mung Bawng Ginjaw hta shalawm la na. Dai salang yan gaw tinang hte seng ai bumga ni a uphkang amu magam ni hpe lit la ra ai. Hkring Mang salang kaba wa chyawm gaw bumga ni yawng a up hkang lam hta lit la ra ai.

4. Bumga masha Hkring mang kaba wa gaw Mung Bawng Ginjaw hta bumga ni hte seng ai amu bawng zuphpawng hta shi hpe tau ai hkring mang salang yan mung, sa bawng lawm na ahkang nga ai.
5. Lahta de myit hkrum ai hte maren, ( Governor) Mung up du wa a Mung Bawng Ginjaw hpe bai jat na ra timung bumga ni a madu up hkang aya hpe n sum n mat hkra galaw lajang na. Bumga ni hpe up hkang ai lam hta bumga masha ni tinang ra sharawng ai hku maw mawn na ahkang aya hpring tup lu mai ai ngu madung da nna hkap la ai.

6.Mung Hpawm Myen Mung kata e Jinghpaw Mung ngu dai daw nna dai Jinghpaw Mung a lamu ga jarit hpe masat na mungga lam hpe Shawa Mung Bawng Rapdaw hta tang madun daw dan na raitimung dai mung daw (Jinghpaw Mungdaw ) shabyin hpang wa na matu, 1935 ning Myen Mung Atsuya upadi hte maren. daw 2 ngam tawn da ai lamu ga ni hpe up hkang ai zawn Myitkyina hte Bhamo districts ginwang lamu ga ni hpe up hkang ai lam hte seng nna. bumga hkring mang salang wa hte shi hpe tau ai salang yan hte bawng ban ra ai.

7. Bumga e nga ai mung masha ni gaw democracy mungdan ni hta lu ang ai madung ahkang aya ni hpe hkam sha lu na

8. Ndai Ga Shaka Laika hta myit hkrum tawn ai lam ni a majaw Sam mung e ya ahkang jaw tawn ai madu ra sharawng ai hku gurnhpraw jai lang ai ahkang aya n sum n mat lu na.

9. Ndai Ga Shaka laika hta myit hkrum lajang tawn ai lam ni a majaw Jinghpaw hte hkang bumga ni Myen mung Atsuya hkanse kaw karum ai ja humhpraw ni n sum n mat lu na. Myen mung Atsuya hte Bumga masha hkring mang kaba wa hte tau ai hkring mang yan lawm ai gumhpraw jai lang ai lailen hte maren Jinghpaw hte Hkang bum ni hta mung lajang ya na matu bawng ya na.

GA MADIM
                Pang Lung Ga Shaka byin wa ai lam madung gaw, Myitkyina hte Manmaw ginwang na Jinghpaw dat kasa salang ni. myit hkrum daw dan ka lajang sa ai mungga ni hta Sam Saw Bwa ni hte Sam Mung Masha Shang lawt Hpung ningbaw ningla ni jawm myit hkrum jahkrum daw dan ai Ga Shaka re ai lam hpe Jinghpaw Wunpawng myu sha ni, matsing sum hting tawn na matu hpang jahtum ka shana dat ai. " Mung Masa Usa salang ni gaw wai mat wa sai raitimung Amying gaw ahkrung nga na re"

Wa Baw Zau Rip

Source ; Duwa Wabaw Zau Rip a numhtet ga ni.

MANAU AMYU HPAN NI. (Many kinds of Manao)

By Lahpai Zau Mun






Manau dum yang ka manawt ai !am amyu langai sha rai tim. lachyum gaw shai nga ai. Manau amyu ni: - Sut manau. Kumran manau- Ninghtan manau. Padang manau. Ju manau. Htingram manau. ningshawn manau- Kumrum manau. Nausawt manau. Htinghtang manau ni rai ma ai.



(1) Sut manau : - LUSU nga mai nna manau dum ai manau rai nga ai. Dai manau hta sa du lawm ai ni hpe kumhpa garan jaw chye ma ai.

GINRU GINSA LAM HTE JINGHPAW HTUNGHKING

A. English mung maden ni grai n du yang na buga ginra

Wunpawng amyu sha ni hpe gaw kaga amyu sha ni e bum masha ngu shamying ma ai, shing n rai hkarang masha ni ngu mung tsun ma ai. Bum masha ngu ai gaw tsaw ai bum masawn ni hpe machyu nna nga pra ai ni rai nga ai majaw rai nna hkarang masha ni ngu ai gaw, pa layang, hkanu kaba, nammukdara panglai ni hte tsan gang ai shara kaw nga ai masha ni ngu ai lachyum rai nga ai. Ndai Jinghpaw hkarang buga hpe sinna maga Pakkai shagawng hte sinpraw maga Chang Yin shagawng ndai lahkawng a majaw shi hkrai shi ginra buga masum garan taw nga chyalu rai sai.

B. English mung maden ni shanhte a uphkang lam loi na matu, Chang Yin shagawng a sinpraw de na buga ni hpe ya na Miwa mung maga de shalawm kau ai. Pakkai shagawng hte Chang Yin shagawng yan a lapran na buga hpe Myen mung a bum masha uphkang masa hku san san uphkang lai wa sai.
Pakkai shagawng a sinna a maga de, India mung de shalawm kau ai. Moi shawng kaw nna bum tsaw shagawng ni a majaw ginra masum byin nga ai hpe English mung maden a hpang daw rai jang Miwa mung, Myen mung, India mung buga ginra masum byin nga ai hpe mungdan masum hta garan shang mat sai.

C. Shinggyim masha ni a ginru ginsa masa hte maren tsaw ai kaw na nem ai de, shing nrai shara n manu ai kaw nna shara manu ai de nawt hkrat wa na gaw ginru ginsa a shingra tara nan rai sai, shing re ai hta Pakkai shagawng a sinna maga na buga masha ni lamu ga manu ai de sit hkrat wa ai shaloi Jinghpaw amyu ni hta grau law ai hte grau hkik hkam sai India amyu masha ni hte wa hkrum mat sai.
Pakkai shagawng hte Chang Yin shagawng lapran na buga masha ni mung, Jinghpaw amyu ni hta grau law htam ai hte kung hpan galu kaba sai Myen Sam amyu ni hte hkrum gadup mat ai, Chyang Yin shagawng a sinpraw maga na buga masha ni mung, Jinghpaw ni hta grau law htam ai galu kaba sai Miwa amyu ni hte hkrum mat sai. Dai majaw gara ginru ginsa hpung ni mung bum ga e nga nga yang, lamu ga n manu ai majaw galu kaba lam n nga, lamu ga manu nna galu kaba mai ai shara de htawt yang mung , amyu kaba ni e mayu hkrum rai nna, gam n kaja ai amyu tai taw nga ai.
Ndai hku tsun ai shaloi Miwa, Kala, Myen, Sam ni hpe mara shagun ai n rai nga. Dai hku byin na matu shingra nan tai ai hpe she tsun ai. Dai rai yang anhte a matu lam n nga sani? Anhte a matu lawt lam gaw anhte yawng tinang a htunghking ningli ni hpe tsawra hkungga, hkan sa na sha ahkyak ai. Dai shaloi marai 2 sha nga tim htunghking gaw n mat na re, masha latsa myi nga tim htunghking shamat jang mat sai re.



HKALUP SASANA HTE JINGHPAW HTUNGHKING

Htunghking hte nawku htung gaw garan n mai ai lam yan rai nga ai. Nawku lam gaw masha a htunghking hta lawm ai zawn nawku makam masham kaw na hkunghking ni byin wa ai lam mung rai nga ai. Dai majaw Jinghpaw ni nawku ai gaw, nat jaw nawku htung re ai rai nna htunghking mung natjaw htunghking rai nga mali ai. Lai wa sai shaning latsa ning daram kaw nna madang n dep sai hte tsam mat sai nawku htung rai nga ai, Jinghpaw ni a nat jaw nawku htung hpe Jinghpaw ni kabai kau ra mat sai, nat jaw nawku htung hpe kabai ai nga yang, htunghking ni mung kabai kau na zawn tai wa sai. Amyu langai myi ai hpe htunghking hte masat ai re majaw htunghking mat jang amyu mat wa na ang wa ai. Hkristan sasana gaw Wunpawng amyu sha ni hpe asak nhtoi jaw ai zawn Wunpawng amyu hpe shamat kau ya ai lam galaw hkrup sai ngu ai hpe ndai laika hti ai hte bai dum ai ni mung nga na re.

A. Manau

Manau dum manawt dingsawt ai lam gaw Ji Uma nat chyauhpa ngu ai nat ni a uma du wa hpe jaw jau ai shaloi manawt ai rai nna, madai nat hpe n jaw ai shani kaw nna, manau manawt ai lam mung nnga mat sai, n nga mat ai sha n ga n mai nau ai baw hku sharin kau sai. Dai majaw nawku htung galai ai hte tinang a htunghking manawt hpe ngarai di de kanawn sa mat ai lagaw shamawt hpan hku she hkrit mat sai.
1977 ning shaning (100) ning na ai hpang she sasana kaw nna bai woi dum yu yang gaw, shaning (100) ning rai sai majaw masha prat 2 rai mat sai rai nna n chye manawt mat sai, manawt ai a namchyim mung n chye hkam sha mat sai, manau ai aten mung Jubilee kaw sha manau ai majaw nlaw htum 25 ning hta kalang ngu ai gaw n law nga ai.
Kadai rai tim lu sha jarik ja gumhpraw lu jang jinghku jingyu jinghkum nna akyu pyi hpawng galaw nna manau dum mai ai lam n sharin kau sai, n sharin ya ai hta n ga manau htunghking hpe sasana de mahtang la kau ya ai, shingrai tinang shadip jahpang a shinggan de manau shadung hpe hpai ayai hkawm ai, masha ni shingkawt shinghkra, kabye kau, gawt kadawng kau ya wa ai shaloi, Sasana rai majing n re ai majaw makawp maga la ai lam n galaw lu mat ai Wunpawng Amyu a sari hpe jahten ya ai lam sha tai wa ai.

B. Kabung

Kabung gaw Mungkan ga hte dai hta lawm ai arung arai hkrung mahkrung ni gaw pra nna lai mat wa ai ngu ai lachyum hpe tsun dan nga ai manawt myu myi re.
a. Kabung hta shalan shabran ai lachyum rawn ai.
b. Dai si ai wa gaw nga ngut nga htum mat sai lachyum shapraw ai re.
c. Shinggyim masha ni a hkum hkrang shamu shamawt hkam ja na lam lawm ai.
d. Shinggyim masha a galaw lu galaw sha ai hpe shala dan ai lam lawm ai.

Dai manawt hpe mung kabai kau sai, kabai kau ai sha n ga n mai dum ai baw hku chye na shangun kau sai, masha si ai shaloi dum ai baw htunghking manawt hpe sha jahkring ai majaw si nta kaw hpai gasup ai hpe mung taw ai nta kaw mare uphkang lam kaw nna mung mang sin ra ai majaw ahkang jaw da ai, bai nkau myi hpang shani na simai di sha na matu sat da ai nga shan lagu ju sha nna tsa sing nga ma ai.
Ramma nkau myi wan shingnang n du ai shara kaw num, sha la sha mali hkrum, lahkawng run rai jahta dung rai nga ma ai, si nta sa na matu kanu kawa kaw na ahkang lu nga ma ai, nkau myi masha amyu ni a mahkawn hpaw nna masha amyu ni a manawt dingsawt lam ni hpe salu salat she grit manawt nga ma ai.
Lahta de na tsun lai wa sai shara ni gaw Wunpawng sha ni a jawng gawk ni hkrai rai wa sai. Dai shara kaw Wunpawng sha ni a madum bau gindawng nna du sa ai shawa yawng, shara myi kaw sha jawm manawt pyaw chyai, nhtoi jahtoi yang gade sha mai na kun ?

C. Ningchyun, Majan

Ningchyun, majan, oh goi ni gaw law malawng sumrai shagawn ni rai nga ai, ram prat a shingra nan rai nga ai, dai hpe ningchyun chyun ai wa hpe poi daw jahkring ai kaw hkra galaw lai wa sai, rai tim pat da n lu ai shingra a majaw, maigan ningchyun kaw Jinghpaw ga bang nna bai chyun wa sai, ningchyun gaw chye, chyun gaw n mai re ai majaw Wunpawng nsen ngu manaw hpe loi gram nna bai chyun bang wa sai.
Raitim chyun chye ai ni lai mat wa nna ningchyun n chye ai ni a prat de du wa ai shaloi Wunpawng nsen ni mung bai mat wa na re.

Rev. Pungga Ja Li

Matsing;- Sasana ngu ai gaw K.B.C hpe ngu ai
kachinnet kaw na ading tawk bang da ai

MASAT (II) MUNGKAN MAJAN NA JI WA NI A ARAWNG NINGSANG

Sub. Zinghtung Naw

Ndai Myitsu Subedar Duwa alam hpe hkun tsup garai n lu sawk ai rai tim, Shi gaw Japan majan garai nbyin yang, English Asuya magam gun Taung-ok du langai re lam chye lu ai.
Japan hpyen ni a majaw English Asuya gaw Myanmar mungdan hpe tat kau da nna India de htingnu t hprawng wa nhtawm, bai nhtang gasat na ladat tam nga yang,Duwa Zinghtung Naw hku nna Chyurum Jinghpaw Wunpawng sha ni a atsam marai a lam, hpyen majan mahkrum madup nga ai hpyenla dingsa ni law ai lam, nam mali dang ai lam, Chyurum Jinghpaw Wunpawng shani hpe hpyen dap hpaw shagyen nna woi gasat ai rai yang, Japan hpe atsawm sha dang lu na re ai lam, Amerikan ni hpe tsun matut shachyen hpang ya ai wa re lam chye lu ai.
Duwa Zinghhtung Naw a majaw, Amerikan Kachin Ranger ngu ai daini bai nhhtang sumru shingran yu yang marit maroi hpa wa labau shang ai hpyendap byin pru wa lu sai. Dai sha n-ga Duwa Zinghtung Naw shi nan No. 101 Amerikan ni hpe nam woi dawk, lam madun, majan pa grinra ni hta ta tut rau girrun gasat hkawm lai wa sai lam ni hpe chye lu ga ai. Grau kup tsup ai lam ni hpe hpang na lang lu tang madun shalawm na hpe myit mada ai.


Brig. Lazum Tang Ji


Manmaw, Gauri Krung, Pranghkudung kahtawng na Slg Lazum Hpan Brang Salang jan Gawlu Hkawn yan a shadang sha rai nna 1908 ning hta shangai sai lam chye lu ai. Matsan masha re majaw, Francis Jau ni a mada mara ai shingnyip hta shamyet shing byi let Pranghkudung na lawu tsang hpaji sharin awng la ngnut ai hpang, Madale de tsang matsat du hkra matut sharin la sai lam chye lu ai. Ninghhtoi15-8-1925 hta Engnlish Asuya a 3rd. Burma Rifles Dap de shang hpang sai. Hpang daw de 20th. Burma Rifles de bai htawt saai. Zet let ai hte kangka sadi dung ai hpyenma kaja re majaw mung, English laika hte ga hpe atsawm kung krang ai majaw mung, lam shagu hta kam ram ai hte rawt lung wa sai. Shan chyang arawng aya ni hpe lai nna, Majan ten hta Captain aya de du nga sai.
Chindit hpung hta lawm nna waleng lam masawn hkan e kaichyen bungli shang galaw sai. Dai hpang marai 50 hpe woi awn nhtawm, “nhtu dap” ngnu shamying nna Manmaw hkran de rap mat wa sai. Miawa mung jarit masawn du hkra na Japan ni a sat lawat hkan sawk maram let Chindit Dap daju de ten man tuthkai jak (wire less) hku shiga jaw nga sai.
Shawng nnan e Gen, Wingate a Putao de lagaw lam dawk lung wa nna nbungli hte India de sa ai. Shiga hkum tsup tang madun sai. Amerikan nbungnli hte jahpawt majan ginra de pyen sa, shana de India bai wa, rai nna mung lai wa sai. Hpang e Amerikan Kachin Ranger Dap hpe woi hpaw sai. Japan hpe atsai lu gasat sharawt kau sai. Japan majan ngut ai hpang na Jinghpaw hpyen dap ni hpaw shabawn mat wa ai hta npawt daw nu tai ya sai.
Munghpawm mungdan shanglawt lu la ai hpang na mungdan makawp maga lam hta, Jinghpaw Dap ni hpe woi awn let lit la mat wa sai. Tinggyeng akru ara ntam, san seng hpraw san ai myit masa lam hta shakawn shagrau ram ai wa shi nan rai nga ai. 1953 ning hta Du Up Daju (Brigadier) arawng aya kaw na asak kung hkringsa la nga sai. 1990 ning August shata 21 ya shani sumsing wandoi mat wa sai rai.
Brig. Lazum Tang Ji a hpyen magam gun hpai ai ladaw hpe, English prat, Japan majan prat, Munghpawm Asuya prat ngu nna daw masum ginhkalu nga ai. Chyurum Jinghpaw Wunpawng sha ni hta shawng ningnan Brigadier tsang du lu ai wa mung rai nga ai. Shi a hpyen arawng aya hpe lawu na hte maren mu sawk ya lu ga ai.
15-1925.... Hpyen shang hpang ai nhtoi.1927-1931 Jemadar = Lat Du... Shan chyan aya. English prat.1932-1936 Subedar = Du...Shan chyan aya, English prat.1937-1942 Subedar Major = Du Jum.... Shan chyan aya, English prat. 1943-1944 Captain = Du Jum... shan hpraw aya, Majan prat.1945-1946 Major = Du Jum.... Shan hpraw aya, English Asuya. 1947-1948 Lieutenant Colonel = Lat Du Up Jum... Shan hpraw aya, English Asuya. 1949 Colonel = Du Up Jum... Munghpawm Asuya. 1950 Brigadier = Du Up Daju... Munghpawm Asuya.
Du Up Daju Du kaba Lazum Tang Ji lu ai dazik ni, Mying kaja lakmat ni grai law nga ai hpe chye lu ai English kaw na (8) Amerikan kaw na (3), Cambodia kaw na (1), Yudia kaw na (1), yawng hpawn (13), lu la sai hpe chye lu ai. Shi gaw masat (2) Mungkan majan ten laman na Chyurum Jinghpaw Wunpawng hpyenla ni mahkra a hpyen jaubu kawa tai lai wa sai rai.



Sub- Maj- Mungga Tu. (Bc. 4429.) (Mc. A.T.M)


Ndai kaji kawa wa gaw 1925 ning hta hpyen shang sai hte Japan majan garai n pru ai ten kaw nna English Asuyahpyen dap hta hpyendu rai nga sai. Shi gaw tuthkai magam dap du (Signal Officer) rai nga nna dum nta de ahkun hte wa nga yang Japan hpyen du dep kau nna mare masha zawn nga taw nga sai. Dai ten hta Chindit dap na du sa ai Captain Lazum Tang Ji a nhtu dap ni hpe Manmaw, Sinlum, Miwa ga jarit masawn hkan na shi ga sat lawat sawk ai hta Duwa Mungga Tu shi nan tat tut lit la ya wa sai. Duwa Lazum Tang Ji ni hte manang ni hpe Japan ni nchye hkra makoi rem tawn ai, lusha shalet bau tawn ai. Shiga hkum tsup aten dep shalet ya ai.bingnli mahkra gaw Duwa Mungga Tu a ta tut apnawng share shagan ai atsam a mahtai rai nga ai.
Amerikan Kachin Ranger dap hpaw hpang na matu hpyenla lahkawn ya ai, ladat shaw hpaji daw garum ai. Hpyen hppaji sharin shakung laknak hpaji sharin shalat garum ai, mahkra Duwa Mungga Tu a tat tut apnawng magam hkrai rai nga ai. Dai sha n-ga Ranger majan masing mahkra hta mung ta tut shanglawm nna Japan hpe gasat lai wa sai. Majan ngut nna nhtoi hta A.T.M masat dazik hte mying kaja shagrau lakmat ni lu la ai hpe chye lu ga ai.
Kadun la ai aten shata masum laman sha hpyenla marai 5000 hpe hpyendap hkrang byin tai hkra shabyin shatai nna, Japan hpe atsai gasat kau lu ai a majaw, Du kaba Lazum Tang Ji hpe Amerikan ni shakawn shagrau ai lam mahkra hta Duwa Mungga Tu mung maren mara shangnlawm apnawng shakut shaja lai wa sai hpe n mai malap kau nga gaai law.



Maj. Dennis Rosner

Ndai du kaba wa gaw, Chyurum Jinghpaw Wunpawng sha, Jahtawng htu ai wa she nraitim, anhte a saidaw saichyen tai nna, chyurum sha ni a arawng ningsang hpe gaw gap karum lai wa sai kaji kawa langai mi rai nga ai. Shi gaw English Asuya a Steel Brother Company hta magam gunhpai ai German roi sai dinghku kaw na shangai pra sa sai. Shi hpe Myanmar mungdan Yangon mare e 1910 ning daram hta shangai ang sai. Laika hpaji hpe India mungdan Darjeeling mare kaw na sharin la sai. Lai sai ten na Bhutan Hkawhkam wa gaw Darjeeling e shi a hkau chyap ai jawngma manang re hpe chye lu ai.
Dennis Rosner a shabrang prat hta Myitkyina mare e Steel Brother Company, a mailung da[ kaw bungli galaw nga yang, sinna Uropa mngdan de Germany ni gaw mungkan hpe hpyen n-gun hte lan su (gumlang) bang wa nna, sinpraw dan de mung Japan ni sharim shama wa ai ten rai nga ai.Shaloi English Asuya gaw German sai rai nga ai Dennis Rosner hpe English hpyendap de shang yang shang, nrai yang hpyen wa hku sawn la na tam pru wa ai majaw, Ennglish hpyendap de shang sai. Hpyen hpaji hpe India de sharin la sai.
Myen mung ting Japan ni hkrai pri rai mat nna Jinghpaw mung de hkrawn du wa ten hta, Japan ni akyu n jashawn lu hkra wanleng lam ni hte mahkrai ni hpe dawm jahten na matu, si hkam ai share marai jahku hpe, India kaw nna nbungli hte pyen sa nhtawm, Gawgwi Pa masawnde nbung jawng hku gumhtawn hkrat ai hta lawm ai. Dai ni gaw, “Jack,Oscar, Pat, Red, Dennis, Bunny, Saw and other two Kachins”nga nna “Burma Drop” ngu ai laka buk hta mu lu ai. Jinghpaw lahkawng lawm ai hpe Sub. Kareng Gam hte Maj. Nhpan Naw re ai lam sagawn lu ai. Shanhte gaw matsun dat ai bungli ni galaw ngut jang, tinang nang a atsam hte lagaw lam bai wa ma ai.
Dai hpang Putao maga de Kachin Levies Dap hpaw hpang wa yang kung Up (Company Comdr) lit la nna Chyurum Jinghpaw Wunpawng hpyenla ni hpe woi awn lai wa sai. Sumprabum, Daru Mahka, lagyi ga na Lagyi Lu ngu ai myu shayi hpe hkungran la sai. Majan ngut ai hpang Nawngnang Mali hka kau e Rosner kahtawng ngu de nna jinghku jingyu ni, nawku hpung masha ni hte rau jawm nga ai. Shi a prat hhtum hkra Chyurum Jinghpaw Wunpawng ramma ni hpe English laka, English ga sharin ya lai wa sai. Kashu kasha ni yawng mung Chyurum Jinghpaw Wunpawng jet rai nga ma ai. Du kaba Dennis Rosner a kasha Ma Htu gaw Hkristu a magam gun hpai ai mama Maureen Rosner rai nga ai. Hkungga shagrau grin ai kaji dingla Maj. Dennis Rosner gaw, English Asuya hku nna “Medal” masat dazik ni hte “Certificate” lakmat kaja ni yawng kru daram lu tawn ai lam chye lu ai raitim hpa baw baw re lam hpe nlu ginhka ya lu sai. Shi gaw 21-6-1999 ya shani asak 89 ning hta asak sumsing wundoi wa sai rai nna Chyurum Jinghpaw Wunpawng sha kaji kawa ni hpe lup makoi ai hpawng hta makoi mayang ai hkrum sai rai.
Kaga hkungga shagrau ging ai share shagan jiwa ni law law naw nga ai hpe myit dum let, ndai laika buk kaw nna hkungga jaw dat ai rai.

Kachinnet kaw na ading tawk la bang ai

MASAT (I) MUNGKAN MAJAN NA JI WA NI A ARAWNG NINGSANG

Sub. Maj. Pangkum Zau Tu. I.D.S.M, O.B.E (Honorary Lieutenant).

Jinghpaw Hpyendap Labau laika buk hte maren, ndai du wa gaw share shagan ai mying kaja shagrau dazik hte Sub. Maj. Pangkum Zau Tu I.D.S.M, O.B.E, (Honorary Lieutenant King’s Orderly officer V a buhpun hking sumraw nna tinang a buga de nhtang wa lu ai wa re. Ya dai hkawhkam hking hpe Myitkyina, Nawngnang, K.T.C. madun gawk hta mu lu ai.
Lakmat hpe yawng a shawng hkamk la lu ai. Shi a kangka ai kyang lai tsam marai hte sadi dung ai myit kraw hpe mu chye ya sai hte maren, 1931 ning hta English Hkawhkam George V a asak sing “King’s Orderly Officer” du magam hpe England mung London mare e shata kru gunhpai lai wa sai lam chye lu ai.


Sub. Maj. Myihtoi Naw.

Ndai du wa gaw Mesopotamia de majan sa ai hta naik agyi aya hte shang lawm sai. Lam shagu hta kangka share shaganai hte maren arawng aya ni tsang hte tsang rawt mat wa sai.1935 ning May shata (6) ya shani galaw ai England mung George V Hkawhkam a Gumhpraw Jubili masat Poi hta mung; 1937 ning May shata 12 ya shani na England Hkawhkam George VI a janmau gup poi (Coronation Ceremony) de mung sa du shang lawm lu ai hta n-ga, Hkawhkam George VI a asak sin du aya “King’s Orderly Officer” magam hpe mung shata kru tup kangka ai hte gunhpai da sai lam labau hta prat dingsa mulu na rai nga saga ai. Shi gaw England mungdan de Subedar aya hku sa wa nna nhtang wa ai hpang Subedar Major de sharawt ai hkrum sai. Shi lu la ai masat dazik ni yawng kru tup rai nna shagrau shaa ai muing kaja lakmat ni grau law la nga lu ai.


Rfn. Maran Gam.

No. 350. Hpyenma tsang rai nga tim, lam shagu kangka ai hte hkum gawng shingyan galu kaba shingkang rawng ai wa rai nna, Subedar Myihtoi Naw a ningtum ma Orderly hku England mung de hkan sa ai lamchye lu ai. Rfn.Maran Gam gaw hpang de Captain Maran Gam (Du Jum) byin tai wa sai rai.

Subedar Major Jinghpaw Gam.

O.B.E. Manmaw mare na English Asuya a Burma Military Police Dap hta 1898 ning April shata e hpyen shang hpang ai. 1912 ning hta V.C.O. (Viceroy’s Commissioned Officer) ngu ai Hkawhkam malai kaw nna jaw ai hpyendu aya Jemadar tsang hpe lula sai. 1914 ning hta Subedar tsang de sharawt ya ai hkrum sai. 1917 ning Mesopotamia mungdan de Germany majan gasat sa ai hta Chyurum Jinghpaw Wunpawng myit rum manang ni yawng a hpu-awn lit la gunhpai lai wa sai. 1921 ning Malabar majanngut ai hte rau Subedar Major tsang sharawt ya ai hkrum sai.O.B.E. hpe tsaw dik ai tsang 1st .Class hku masat ya ai hkrum sai. Shata shabrai hta kaga Rs.60/- hpe shata shagu prat tup htuk sha lu ai hta n-ga lak san mying kaja kumhpa hku nna Rs.10/- hpe prat lahkawng htuk sha lu na arawng kumhpa lu la wu ai.1926 ning hta hkringsa (pension) la nna dum nta e wa nga yang, 1944 ning hta Japan ni e rim nna English ni a kin-yu re ngu sat kau ya sai majaw, anhte nlang a matu nachying yawn hpa shara rai nga sai.
Shi gaw Masat I. Mungkan Majan ten laman hte hta na Chyurum Jinghpaw Wunpawng hpyen ni yawng a hpyen jaubu kawa tai lai wa sai rai.


Honorary Capt. Myitung Tang.

O.B.E., I.O.M. Ndai du wa gaw 1908 ning hta hpyen shang hpang ai Chyurum Jinghhpaw Wunpawng, Lisu bawsang wa rai nga ai. Shi hpyen shang hpang ai ten hta shabrai rupee lap 9/- sha rai nna 28 ning tup hpyen magam gunhpai ngut nhtawm shabrai Rs. 270/- sha ai aten 1937 ning hta hkringsa pension la nna bu ga de wa nga sai. Shi gaw shagrau dazik jahku tup hpe mung lu la ai wa rai nga ai. Dai dazik ni gaw (a) 1914-115 majen je dazik,(b) 1914-18 Germany Great war dazik, (c) 1914-19 Great war lamu kasa dazik, (d) I.O.M. Share shagan dazik, (e) Kurdistan majan dazik, (f) 1930-32 Myen gumlau majan dazik, (g) 6-5-1935 King George V a jubile dazik, (h) 12-5-1937 King George VI. Janmau gup poi dazik hte (i) O.B.E.2nd . Class dazik 1935 ni rai nga lu ai rai.



Subedar Major Lasang Gam. K.V.M.


Ndai duwa mung Chyurum Jinghpaw Wunpawng sha Lisu bawsang rai nga ai. 1914 ning hta hpyen shang nna 1932 ning du hkra gunhhpai shakut shaja sai
. Mesopotamia majan de dapkung dap jau (Comany Quarter Master) hku nna hkan nang ai.Kyan lailen kaja ai hte kangka sadi sahka rawng ai majaw arawng aya ni rawt lung mat wa sai. 1931 ning hta George V. Hkawhkam a sak sin ai (K.O.O.) magam hpe shata 4 tup gunhpai lai wa sai. K.V.M. (King’s Victoria Medal) ja dazik hpe George V. Hkawhkam wa nan shagrau ya ai hkam la sai wa rai nga ai. Shi gaw 1952 ning September 12 ya shani sumsing wundoi mat wa sai.
( 4 ) Subedar Chyauchyi Naw.
Ndai duwa gaw 1909 ning hta laika tsang sanit awng ai hpang 1910 ning April 10 ya hta hpyen shang hpang sai. Dai ten na hpyenla ni yawng hta hpaji kaba dik sai wa re majaw, yawng a matu shabrai shawn tawt jaw ai rung bungli (Pay Havilder) aya hpe shawng lu galaw ai wa re ai. Mesopotamia majan de mung rung amu (Staff) bungli hku hkan nang sai. Laika chye ai masha taw ai majaw 31-12-1919 du hkra rung bungli hkrai galaw ang mat nu ai.4-6-1921 hta Dapdung Dap Jau Du aya (Battalion Quarter Master Jemadar) hpe lu la nu ai. 1-8-1927 hta Subedar aya bai lu sai. 1-11-1930 ya shani magam gun ladaw hpring sai hte maren pension la hkringsa mat sai.
Kaga dan dawng ai hpyendu ngu na Sub. Maj. Pangkum Zau Tu hte Sub. Maj. Myihtoi Naw yan a lam hpe london mare sa du ai lamang hta lawm sai.



KA MAZING KYEM JAHTING DA YA AI NI.


Chyurum Jinghpaw Wunpawng sha ni a moi moi prat na labau maumwi ni hpe jaiwa dumsa ni e kyem rem hkrat wa ai zawn, ya ndai hpyendap labau hpe mung maigan shanhpraw du ni she matsing sumhting kyemda ya nga mi ai. Dai ni gaw;-
(1) Major C.M Enrilquez (85th .Burma Rifles)
(2) Lt. Col. Langtry.
(3) Miss Gillows.
(4) Capt. L.A. F. Gilbert. (Army Indians Recruiting Officer) ni rai ma ai. Lai mat wa sai ten ni hta ndum shami atang ahpa nawn ai lam ni gaw, ya daini ten hta manu dan ai labau byin tai wa lu nga ai zawn, ya ten hta atang ahpa nawn ai lam ni mung du na ten hta manu dan ai labau byin tai wa na hpe sawn dum let labau ka mazing kyem jahting chye ra saga ai.


MASAT (II) MUNGKAN MAJAN NA JI WA NI A ARAWNG NINGSANG

Uru Mungnawk de Chyurum Jinghpaw Wunpawng Shani majen je bu rawt shang bang wa ai lam.

Dakkasu Htoi San

Gumlau prat (Gumchying Gumsa Du ni hpe gasat ai majan) hta e Hugawng Pa de majen je bu htawt shang bang nga wa ai Numu Marip ni a kaji kawa wa Laisai Pu Nawng Gumhkawng gaw, Hugawng ga e shaning tsawm ra mi nga kau da nna, Jambu Hkindang e dang, Jaji Bum hpe Shangdan hku hprang rai nhtawm mi Uru Mungnawk maga de lamu ga ningnan bai tam bram na matu majen je shang bang mat wa wu ai. Dai shaloi Uru Mungnawk e mi moi kaw nna nga nga sai Hpamaw Hpaman, Rasa ngu ai Hkang Numrang ni hte Sairi Saira ngu ai Sam amyu ni, Htaman-ti amyu ni hkap gasat ninggyet mu ai.

Ndai zawn Laisai Pu Nawng Gumhkawng a hpung ni hte mi nga rudi masha ni gasat ninggyet azat hkat ma yang, Lawnghkang Pa makau na bum mayan gasat poi hta Laisi Pu Nawng Gumhkawng a baw hpe Baw Gam Bum ngu tsun sha mying da ma ai. Baw Gam Bum ngu ai kaw nna dai ni gaw Punggam Bum ngu amying shingteng bai galai mat sai.

Ndai Uru Mungnawk maga de majen je gasat shang bang mat wa ai labau mabyin hte seng nna Duwa Laisi La tsun ai gaw lawu na hte maren rai nga malu ai.

Laisai Pu Nawng Gumhkawng gaw Hugawng Pa kaw na htawt sit let Jahtu Zup Bum e bai wa de nga wu ai. Dai aten hta Mogawng Hkawseng Magam (Sam Zawbwa ) Zau Man hpe kanau wa gaw hkaw kashun nna majan baw wa wu ai. Shaloi kahpu Zau Man gaw Laisai Nawng Gumhkawng kaw hpyen gau karum saw wu ai. Laisai Nawng Gumhkawng mung Mogawng Zawbwa wa saw ai hte maren, share jaubu law law hte majan gau kasat karum na yu hkrat wa wu ai. Raitim dai ten hta n myit mada ai sha, Zawbwa Zau Man a kanau wa machyi kaba hkrum nna si mat wa sai. Dai majaw gasat ninggyet hkat na lam n nga sai.

Shaloi Laisai Nawng Gumhkawng gaw; kalang mi hpyen gasat na matu rawt sai gaw, sai n jahpaw ai gaw n mai wa sai; gasat na hpyen n nga yang nang Mogawng Zawbwa gasat na ga ai ngu wu ai hte, Mogawng Zawbwa wa hpe majan baw na hkyen wa wu ai. Dai majaw Mogawng Zawbwa wa gaw Laisai Nawng Gumhkawng hpe, Uru Mungnawk maga de nang ra ai daram gasat reng la na lam, shi a Mogawng Hkaw hkam hpe gaw n hkra ya na lam hpyi lajin wu ai. Dai majaw Laisai Nawng Gumhkawng a hpung ni gaw Nam-ya Sik Pa kaw nna Danai Hka Mazup, Singgaling Hkamti ga de du hkra ,majen je gasat shadut nga mat wa ma ai.

Shing rai, mi nga rudi masha ni hpe gasat shadut kau nna, dai yang e Numnu Marip amyu ni a rudi ruhpang lamu ga bai shatai let nga pra shanu mat wa ai kaw nna, Uru Mungnawk gaw Numnu Marip amyu ( Numnu Laisai, Nbu Jingreng, Kansi Nja ) lakung lama ni a lamu ga tai mat wa sai.
Dai zawn Laisai Pu NawngGumhkawng a prat ban kaw nna kaji kawa, kashu kasha ban hte ban, lamu ga madu ( Gumchying Gumsa Du ) tai nna matut manoi up hkang hkringhtawng dagraw, nga pra hkrat mat wa ma yang; Kansi Duwa Chyamaw Naw a lakhtak e, Myen Hkaw Hkam Mindung Min ( Ad. 1852-1878 ) hte jinghku hku ma ai. Ndai zawn Mindung Min hte jinghku matut mahkai wa ai lam gaw, Mintawng Sam Duwa a shayi sha Sanda Myint hpe Kansi Duwa Chyamaw Naw e hkungran la ai majaw rai nga ai.Hpa majaw nga yang, Mindung Min hte Mintawng Duwa U Paw Maing gaw lawu lahta kahpu kanau daw ang hkat ma ai .

Dai shaloi Mindung Min kaw nna Kansi Duwa Chyamaw Naw hpe jinghku mungdan Du Magam shada hku hkau masat dingsat, shagrau jaw dat ai kumhpa ni gaw;-

1. Ja Dazik...........................................( 1 )
2. Ja Nhtu Ninggang.............................( 1 ) (Ngoitang 28 tang ai re)
3. Ja Gawm..........................................(10)
4. Ja Saidawng, hpahkai palawng, lawnghpau hpe hking man mi ( Hkawhkam aru arat ni bu hpun sumraw ai baw)

Lahta na kumhpaw kumhpa ni hpe shagrau sha a jaw ai gaw AD. 1864 ning, December shata ( 14 ) ya shani rai nga ai.

Englik prat hta e mung, Kansi Du ni hpe mi na daru magam a hkang aya hte raw, Mung Madu hku nna bai Uphkang nga na matu shagrau masat jaw da mu ai.

Laisai Ga ( 4 ) hpe mung, Inglik Bayin-hkan wa kaw nna January 20, 1925 ya shani e, Laisai Duwa Hkrap Naw hpe Sagaing Rung de shaga la nhtawm, shagrau shaa dazik hte hpawn; Laisai Mung, Laisai Ga ngu matut Uphkang nga lu na matu, ahkaw ahkang bai hpung jat ap ya wu ai. Ndai Laisai ni hte seng ai lamu ga gaw; Danai Hka a Sinpraw hkran maga de rai nna, Danai Hka a Sinna Hkran maga de gaw Sam Tawngtut Zawbwa hte Naga ni a lamu ga rai nga malu ai.

Dai majaw Laisai ni a lamu ga gaw; Danai Hka a sinpraw hkran Dainai Tak kaw nna gawn yu wa yang; Singgaling Hkamti 5 hku hprang rai nhtawm, Uru Hka hte Danai Hka mazup du hkra rai nga malu ai.

Lahta e tsun lai mat wa sai hte maren , Uru Ga de Laisai Pu Nawng Gumhkawng majen je woi shang bang wa nna, ninghtawm ningngat ga ningnan ni de nhtawm, Gumchying Gumsa Du Magam Hku, Marip Numnu amyu ni ban hte ban hkrinhtawng dagraw, Uphkang nga pra hkrat mat wa ma ai gaw, Kansi Duwa Awng a prat ladaw du hkra rai yang, ban ( 8 ) tup rai nga malu ai. Dai zawn Mung Du lit magam hpe gun hpai lai wa sai ni gaw;

1. Numnu Zau Ra ( Shawng ningnan Mung Du galaw ai wa )
2. Nja Zau Ja Gam
3. Kansi Naw Ja ( Ndai wa a prat kaw nna Numnu ni ngu sai; Kansi ni ngu shamying lai kau ma sai. Kan hte e si zawn re ai shan latau noi ai majaw Kansi Naw Ja ngu mu ai.)
4. Kansi Chyamaw Zau Hkyen
5. Nja Man Hkuk Zau Hkyen
6. Kansi Chyauhpa La
7. Kansi Sinwa Naw
8. Kansi Naw Awng ni rai ma ai.

Hpang jahtum Kansi Naw Awng a prat hta Myen Mungdan a mung-masa galai mat wa nna, Gumlang Asuya ni Gumchying Gumsa Du Magam Uphkang masa hpe dawm kau sai majaw, Kansi Du ni a Du Magam ahkang aya , shingkang shingwang mung sip mat wa sai.

Ndai Uru Mungnawk ga de hpu nau Sam ni htinghput htingra de nna kring mading rai nga hpang mat wa ai gaw Mintawng Sam Duwa U Paw Maing a shayi sha Sanda Myint hpe Kansi Duwa Chyamaw Naw e hkungran la ai shaloi, mum sa kanan kap wundoi nang ai Sanda Myint a jinghku jingyu ni Kansi Ga kaw hti ngam nga ai kaw nna rai nga ai.

Dai zawn hte ngam nga ai Sanda Myint a jinghku jingyu ni gaw, masat (2) Mungkan majan du wa na ningtawn e, Kansi Ga kaw nna Lawnghkang Pa de htawt sit shanu nga ma ai hte; yat yat sha Sam kahtawng ni law jat mat wa ai lam rai nga ai.

Ndai gaw Uru Mungnawk de Chyurum Jinghpaw Wunpawng sha ni majen je bu htawt shang bang wa nhtawm, lamu ga madu tai let kring mading rai nna shanu nga pra sa mat wa ai labau kadun mung rai nga mali ai law.


Source; MIHTOI MA MAGAZINE 2004-2005

MAJOI SHA-U hte JA NYI YAN JA NGA

Moi shawng de Mungkan ga hta majoi sha-u ing ai da. Majoi sha-u ing ai shaloi Ja Nyi hte Ja nga ngu ai shan nau gaw chyingtawt langai mi kaw rawng nna lawt masai. Ja Nyi gaw num kasha rai nna, Ja Nga gaw la kasha rai nga ai.
Shan gaw hka hkyet wa sai hte chyingtawt kaw nna ga de pru wa ma ai. Mungkan ga a katsi a katsang rai nga ai hpe mu ma ai. Shan nau gaw lu sha hte shingbyi shara tam hkawm ma ai. Shaloi krung sin wa langai mi kaw wan hkut mawng ai hpe mu ma ai majaw dai de shani sa wa ma ai. Shan dai shara de du ai shaloi shalawa Jahtung dingla langai mi dung nga ai hpe mu hkrup ma ai. Shalawa dingla mung grai kabu ai hte shan hpe rim la nna “sha shan pru wa ra, Lu sha mung du sa” ngu tsun wu ai.
Ja Nyi yan Ja Nga mung grai hkrit kajawng ai hte lawt lu lam tam ma ai. Dai majaw shan gaw:- “Ji dwi e anhpe sha kau na rai tim hka sha gaw jaw lu mi grai hpang gara nga ga ai” ngu tsun ma ai. Shalawa dingla mung hka jaw lu ngu yang hka n nga ai majaw hka ja sa mat sai. Raitim hka nhtung baw ai majaw hka alawan n hpring hkraw nna aten shama nga ai laman Ja Nyi yan Ja Nga hprawng mat ma ai.
Shan gaw hprawng hkawm let Myit htum let Mahtum Mahta ga de du masai. Mahtum Mahta dingla hpe mu nna “Ji dwi e an nau hpe makoi da mi, Shalawa jahtung dingla kaw nna hprawng lawt ai rai ga ai, ya shi hkan shachyut nang ai re” ngu mu ai.
Mahtum Mahta dingla mung shan hpe karap luding e makoi da wu ai. Kaja wa sha Jahtung dingla mung Mahtum Mahta dingla kaw sa du nna-“Jahkrai ma yan nau nang de ndu ma ni? Nang e lagaw hkang htum sai” ngu san wu ai.Mahtum Mahta dingla gaw “N du n pru ma ai” ngu htan wu ai. Dai ga ni hpe Ja Nyi yan Ja Nga na nna “ Ya chyawm gaw Shalawa dingla hkan du wa ra ai , an nau n lawt lu na saga ai” nga nna lagu hkrap ai majaw shan a myi prwi si ni chying hkyen de kahte hkrat wa sai. Shalawa Jahtung dingla gaw dai kahte hkrat ai myi prwi si hpe ahtawk mata yu yang grai mu dum wu ai. Dai majaw shi gaw-“Ndai kahte hkrat ai ntsin gaw hpa ntsin rai ta, grai mu ai she rai nga ai” ngu wu ai. Mahtum Mahta dingla mung-“Dai gaw Sana tsahku re” ngu tsun wu ai. Shalawa jahtung dingla mung:- “Sana tsahku ya lu n mai i?ngu hpyi yang Mahtum Mahta dingla gaw:-“Ya garai n tai shi ai lu mayu yang sanit ya ngu ai shani bai sa rit” ngu tsun wu ai.
Mahtum Mahta dingla gaw sanit ya ngu na shani tup shatdi ngu ai didam kaba langai mi kaw hka hpunlum shadu da nna hpri sumprang mung ju jahkyeng da wu ai. Dai shani jang Shalawa dingla gaw “Sana Tsahku” lu na matu du sa wa ai. Shaloi mahta dingla gaw:- “ Shalawa Jahtung dingla e Sana Tsahku lu na rai yang gaw hku wat chying hka de sa nna, n-gup mahka u law, n-gau mala u law ngu tsun wu ai. Shalawa wa n-gup mahka nna tsap jang Mahtum dingla gaw Shalawa a n-gup de hka hpunlum ru jaw ya nna hpri sumprang hte mung n-gup galun a chyaw ya wu ai. Shaloi Shalawa dingla gaw garai machyi ai hte-“Ji e ya ngai kaning rai na law” ngu jahtau wu yang Mahtum Mahta dingla gaw:- “Le rum wu –na dawng su nga ai de sit sa u” ngu dat wa ai, Dai majaw Jahtung nta ni gaw maling mala hkrung sin wa hka rum wu-na dawng nai su” re ai shara hkan nga ra mat ai rai nga ai. Jahtung dingla wa mat ai hpang Mahtum Mahta dingla gaw Ja Nyi yan Ja Nga hpe lupding kaw nna shayu la let nta sin shangun mu ai. Lani mi hta Mahtum Mahta dingla gaw Ja Nyi yan Ja Nga hpe:- “Nan nau gaw nta sin nna chyu nga yang n mai ai, tsun dim nna nga sa hkwi mu” ngu tsun wu ai. Dai majaw shan gaw “Yun Lang” ngu ai tsun hpe sa dim ma ai. Shan nau gaw nahtam lap hpe ru shatai nna Nga htawk ai majaw hkum ting kaya mat ma ai. Shing rai kaya ai majaw mahkyit hkrai mahkit rai, n dawng na dawng n mu na hpe mu hkat nna kahpu madin dai shari waw mat sai. Dai hpang shan gaw ma langai mi shaprat masai. Shan gaw dai shani kaw nna ma woi let nta e chyu nga ma ai. Shaloi Mahtum Mahta dingla gaw:- “Nan lahkawng ma woi nna chyu nmai ai, yi sa masu” ngu tsun nna, shan lahkawng yi sa ai ten hta ma hpe shi woi ya wu ai. Lani mi hta dai ma gaw hkrap chyu hkrap rai kade asawng shayu timung hkrap n zim hkraw ai. Dai majaw Mahtum Mahta dingla gaw grai masin pawt ai hte:- “Ma nang hpe ngai azat aza di kau de ga” ngu shazim yang ma kasha gaw hkrap zim ai hte mai wa ai. Dai hpang hkrap chyu bai hkrap ai. “Azat aza” di kau di ga ngu yang she hkrap zim nna bai mani wa ai. Dai majaw Mahtum Mahta wa gaw dai ma hpe sat nna azat aza di kau wu ai. Dai hpang langa tawng langai mi daw la nna yup ra e tawn n-htawm nba hte jahpun da wu ai. Shingdi pu sin ni hpe kadoi ahkyep yang sin machyin mi npu de hkrat lut mat nna lapawp tai mat sai.
Shana de jan du nna Ja Nyi yan Ja Nga n’ta wa yang Ja Nyi gaw ma hpe chyu jaw na matu Mahtum Mahta hpe:-“Ji dwi e ma hpe chyu jaw na matu woi wa ya rit” ngu tsun wu ai. Shaloi Mahtum Mahta dingla gaw:-“Nan grai ba na manit dai. Ngai shadu da ai hpa shawng sha la mu, ma gaw yup pyaw nga ai” ngu tsun wu ai. Shan nau mung hpa lu ngut ai hte Ja Nyi gaw ma hpe chyu jaw na ngu yup ra e nba hpun gaw yu yang ma n’re ai sha langa tawng re ai majaw grai mau mat ma ai. Dai majaw shan gaw Mahtum dingla hpe :-“Ji dwi e an a yup ra kaw langa tawng sha nga ai, ma gaw kanang rai sata?ngu san mu ai. Shaloi Mahtum Mahta dingla mung:-“Nan a kasha hpe nan sha kau manit dai” ngu tsun wu ai. Dai ga na ai majaw Ja Nyi yan Ja Nga gaw yawn ningtsang hte hkrap nna chyu nga masai. Dai majaw Mahtum Mahta dingla gaw:-“Nan a kasha hpe mu mayu myit yang gaw le jahku numshe de sa masu, nan a kasha hpe mu na myit dai” ngu tsun wu ai.
Dai ga na jang shan gaw kasha hpe grai marit ai hte mu mayu ai majaw jahku numbraw de sa yu mu ai. Shaloi shan a kasha hte bung ai ma ni wu nawng wu wa hpe mu ai majaw grai mau mat wa ai. Shan gaw ma ni hpang de sit sa wa yang ma ni gaw:-“Nan gaw an nau ni a pu sin hpe sha ai ni rai myit dai” ngu shachyut kau mu ai. Ja Nyi yan Ja Nga mung hprawng mat ma ai. Shaloi shan a man ang ai maga de na hpun kawa ni yawng hkraw si mat ai hpe mu ai. Shan gaw dai shara kaw nna Mahtum Mahta dingla hpang de nhtang mat ma ai. Mahtum Mahta dingla gaw shan hpe mu jang:-“Nan nau gaw nan nau a kasha a pu sin ni hpe sha kau sai majaw grai n hkru ai masha tai manit dai, dai rai nna nan nau nang kaw ngai hte rau nga n mai sai” ngu tsun let rim la nna “Jan Lawng”de bang kau manu ai.
Ja Nyi gaw Ja Wa Lawng htawng kata e sinmat sai. Dai hpang Lapawp gaw Ja Wa Lawng de du sa nna shi a panen hte Ja Wa Lawng Chying hka ladang hpe chya hkrai chya ai majaw manen wa ai hte Ja Wa Lawng hpe Ja Nga lu hpaw sai. Ja Nga gaw Ja Wan Lawng kaw nna pru n htawm man ang ai de dam hkawm wa yang, Dinghta Wa Yang ga du sai. Raitim matu mara n-pru ai sha Dinghta Wa Yang e si mat sai. Ndai gaw Majoi Sha-u hte Ja Nyi yan Ja Nga a mau mwi rai nga ai.

Myihtoi ma magazine 2004-5
kachinnet kaw na bai la bang ai

Hugawng – Assam Jinghpaw Nat Jaw, Buddhism

###Maran Brang Di###

Hugawng-Assam Jinghpaw ni nat jaw ai gin lam gaw chyaloi nhkoi ginru ginsa prat kaw nna hpang wa sai. Ndai ginra hkan hta Jinghpaw ni grau madung hku nna jaw jau ai nat ni gaw, (1) Ningshe nat (2) Salap nat (3) Chyunun shapawt nat hte Kumba nat (4) Jang htung nat (5) Sawn nat (6) Shingram nat (7) Ningsum nat (8) Lamun nat (9) Sapawt shingyaw nat (10) Gum gun gum hpai nat ni rai nga ma ai.
Jinghpaw ni kam sham ai nat ni gaw law la nga ai. Gum gun gum hpai nat ngu ai hpe Jinghpaw myu sha ni nta htinggaw shagu hta langai hpra lu shajang ai nat rai nga ai. Ndai gum gun gum hpai nat ngu ai hta num/la ngu nna nga ai. Jawjau ai lam hta nat gun gaw num rai yang, hkungri galaw tawn ai hta num ni lang ai arung arai hpe noi mara tawn ai.
Nat gun gaw ala rai yang hkungri galaw tawn ai hta , ala ni a arung arai hpe noi sum byau tawn nna jawjau ma ai. Gum gun gum hpai nat jaw jau ai lachyum gaw dum nta masha ni a matu shim lam jaw ai. Makawp maga ya ai rai nga ai. Sapawt shingyaw nat jaw jau ai gaw masha hkum hkrang ni hta shakrwi zawn re ai ana zin li, ahpye alam byin ai aten hta jaw jau ai re. Sapawt shingyaw nat hpe jaw Jau na matu hkungri galaw ai shaloi, kahtam kawa (saman) hpe matu de ka kaji galaw nna lawu kaw shingna langai ding grang rai, dai hta majap katsing ,udi, malu masha ni hte mawn sum li noi tawn nna jaw jau ma ai.
Lamun nat hpe gaw manawn masham re ai lam ni hpe yeng seng kau na gin lam hta jawjau ai Hkungri hpe alak mi galaw ai lam nnga ai. Ningsum nat hpe gaw ja gumhpraw tam sa, magam bungli galaw sa rai yang, awng dang ai lam nnga , gahkrim gahkrai byin mat wa rai yang, jaw jau ai. Hkungri galaw yang nta nhpung de namlap kap ai kinsa hpunjun nna, dai jun da ai hpun hta ka kaji ni noi abya tawn rai nna jawjau ma ai.
Shimram nat gaw sawn nat hta kaji htum ai hte kajawng kaja machyi hkrum yang gan shatsawm dat ra ai nat re. Hkungri hpe alak mi gaiaw nra ai. Kumba hte nban sha jun nhtawm, gwi hpe htau ya ai hku nna jawjau ma ai. Sawn nat hpe gaw, kajawng kaja machyi makaw byin hkrum hkra yang jaw Jau ai. Hkungri hpe hpun labrang lahkawng jun nna, dai makau kaw lap kap ai num ting hpun hpe jun nhtawm, hpun labrang hte maren kumba daw let dai ntsa kaw kawa mazi da tawn ai shakram hpe mara tawn ai.
Dai makau kaw wa htau na matu nban jun ai. Nga htau na rai yang nga dang hpe hpun ting hkum nan jun nhtawm jaw jau nga ai. Jahtung nat hpe gaw, machyi makaw byin hkrum hkra nga ai ten hta jaw jau ma ai. Hkungri galaw yang hkungga tawn pyin ra hpe tsaw tsaw galaw nhtawm dai hkungri ntsa Jan, shata. shagan sum la hte Kachin myu sha ni madum sumpyi a myu myu hkum sum hpa na sum la ni hpe noi sumbya sharawt tawn ma ai.
Nga htau na matu nga dang hpe hpung ting hkum nan jun nna jaw jau ma ai. Chyunun sapawt nat hte kumba nat gaw nta masha ni langai ngai nhtoi aten na na machyi makaw hkrum yang, jaw jau ai. Hkung ri hpe kawa mali jun tawn nhtawm kumba hte bai jun kayawp ma ai. Nga htau na matu, nga dang hpe hpun ting hkum nan jun nhtawm, nga dang ntsa kaw lagoi hpaw kayawp nna jaw jau ma ai. Salap nat hpe gaw, Sali wunli hpyi la na rai yang jawjau ma ai. Hkungri hpe galaw na rai yang, namlap kap ai hkin sing ni hte hkungga tawn shara hpe, pinra tsaw tsaw galaw nhtawm, nga htau nga dang hpe hpun pyen, hpya la nna. jun let jaw jau ma ai. Ningshe nat hpe jaw jau ai lam gaw, dum nta masha ni ana zinli byin, machyi makaw hkrum ai aten ni hta jawjau ma ai. Ndai nat hpe hkungri galaw yang, namlap kap ai hpun hkin sing law law hte hkungri galaw ai. Nga htau nga dang hpe mung hpun lap kap ai kinsa hpun hpe jun nga ai. Ndai gaw Hugawng-Assam hkran de na Jinghpaw ni nat jaw jau ai gin lam rai nga ai.
Jinghpaw ni natjaw jau ai bum ni
Rev. Pannasara Urang Singpho (Buddhist Jau/all India radio, Srilanka dept, New Dehli) mung bai madi madun mat wa ai gaw Pat kai bum mying gaw Singpho ni kaw nna paw pru wa ai mying re ai lam hpe aja awa tsun mat wa ai. Sam Khamti ni shamying ai mying rai yang, dai ni dai bum hpe "Loi Patkai" (sam ga hku bum hpe ""loi" ngu nga ma ai) ngu nna, shaga taw, shamying taw nga na re lam matut sang lang mat wa ai. Jau Pannasara Urang Singpho sang lang ai lachyum hta "pat" gaw num ni na ladan dan ai hpan shakya shatsawm hpa rai nna "kai" gaw shanhte Hugawng hkran India Singpho nsen hku "dan ai" hpe tsun malu ai. Dai majaw Jinghpaw num ni ndai shara bum kaw du hkrat wa ai shaloi, "Pat" (ga kata na pru ai) na latan hpe "kai" (dan hpang wa ai kaw nna )Hugawng hte Assam lapran kaw nga ai bum hpe Patkai bum ngu nna shamying wu ai re lam madi madun mat wa ai.
Dai sawt sawt hku nna, India kata de nna, Dahpa bum , Dirok bum, Jenam bum hte jarik na "Patkai bum" ngu nna mying jaw mat wa ai rai nga malu ai. Ndai bum mali gaw dai ni na ten du hkra Singpho ni a matu ahkyak nga ai zawn, dai bum kaw nga ai nat hpe jaw nau ma ai. Machyi makaw hkrum yang, Jenem bum nat, lamu marang htu shangun mayu yang Derok bum nat, Dusat dumyeng makawp maga na matu gaw Dahpa bum nat, hte ngawi pyaw simsa na matu gaw Patkai bum nat ni hpe jaw jau ma ai. (see Maran Brang Di; Prat ningnan wunpawng ahtik labau kadun 1996, New Delhi, p-3)
Nat ni hte kanawn mazum ai lam
Hugawng pa kaw Bo Do, Kan tu. Chin, Naga, Sam, Mishmi, hte Jinghpaw ni ginru lat ginsa hkrat shang wa ma ai. Sam gaw Buddhism makam masham hte rau ginru ginsa hkrat sa wa nna, ngam ai ni yawng gaw nat jawjau ai ni rai nga ma ai. Jinghpaw gaw maubung mausa, Jaiwa dum sa, ga hkum gamung ni hpe bai dinglik yu yang, Jinghpaw ni nat hpe kam sham daw jaw ai prat ten ndu shi yang, Jinghpaw hte nat ni gaw shada da hku hkau kanawn mazum , karum shingtau hkat ai lam ,ga shadawn; gumlau majan, nat shayi ni hte Jinghpaw la ni , Jinghpaw num- Jinghpaw la ni hte nat ni dinghku de kanawn mazum ai lam tsun hkai nga ma ai.
Hugawng Mali hkrang wa lawng, Hpung Ing Dung lapran, lap nat ni hpe num jaw sha yang, nam shan, hpan ,gsd; shan, nga, chyahkyi, nam wa, hpawlam, ...zawn re ni nhpaw nya hte nta jahpung makau hkan dn hkra sa sa shani tawn ya ya re lam tsun hkai nga ma ai. Nat hpulum htu gaw ala ni hpe woi hprawn mat wa nna, nhprawng lu na ginra shara hkan tawn da nhtawm malu masha tam jaw wuai. Dai kaw nat zawn, masha zawn re ai nat kashu kasha ni hpe bai shaprat wu ai.
Nat hpulum htu
Nat hpulum htu ngu ai gaw kaja wa nga nga ai. Masha zawn san nna, kara kalu abya ayai tawn da ai. Nat hpulum htu na chyu ni mung lahkawng maga galu galang noi abya hkrat ai. Nat hpulum htu ni hpyi shan gaw, mut chyang ai. Hkum hkrang galu de pe 4 grup yin nga ai. Lagaw nhtang de man yawng ai. Labu palawng nhpun ai. Masha hte hkrum yang shi na chyu hte ja pa hpe shi a lata hte magap nhtawm, shingdu de man madun let mani dan ai, Hpulum htu hpe nhtu kahtam ahka da tim, sai pru wa tim, shi na n gup mayen hte bai mata katsut shamai kau wu ai. Nhtu hte kahtam nna sha gaw ala ni shi hpe ndang lu ma ai.
Gamu hkat yang mung tingsi mi sha lu manat dip da sai ngu yang, maga mi de bai byawng byawng re kashawt mat mat re nga ai. Nat hpulum htu wa shi hte gamu hkat nna sum yang, woi mat wa nhtawm madu wa shatai kau wu ai. Num ni hpe gaw nra wu ai. Gwi hpe gaw grai hkrit wuai. Nat hpulum htu hte mu yu, katut yu, gamu hkat yu ai ni nan tsun hkai ai ni nan tsun hkai ai gamung ni rai nga ai. Jinghpaw ni gaw nat ni hte kanawn mazum ai madang kaw nna, nat hpe kam sham jawjau mat wa ma ai.
Buddhism sasana shang wa ai lam
Jinghpaw ni Hukawng ginra pa kaw nat ni hpe jawjau nga yang 1800 ning hkan hta Buddhism sasana makam masham gaw mung hkawm de shang wa ai. Buddhism sasana hpe woi shang wa ai ni gaw Sam ni rai nga ma ai . Sam gaw Buddhism makam masham hpe 16th century AD htum maga de lu la hpang wa ai rai nga ai. (see E.R.Leach, Political system of Highland Burma: A study of Kachin Social Structure, Landon, 1954, p-240)
Shanhte ni na gaw Hinayana-The-ra-wa-da Buddhism hkrang rai nga ai. Jinghpaw ni law malawng nga ai Hugawng pa na Tarung ga hte Daihpa ga kaw Buddhism makam masham shang wa ai, hkap la wa ai gaw 1900 hkan hta rai nga ai. Sam Buddhist ni gaw hpungkyi jawng hpaw nna lik laili laika sharin ya ma ai. Jinghpaw ma ni mung lik laika chye na matu hpungkyi jawng lung ma ai.
Hpungkyijawng lung mat wa ai ni kaw nna law malawnggaw buddhist ni tai mat wa nga ma ai. Sam num hte kun dinghku de ai ni (kawa gaw du magam aru arat mi rai tim) na kashu kasha ni gaw buddhist tai wa ai law nga ma ai. Sam num ni gaw hpraw nsam tsawm htap ai law nga ai. Sam ni Jinghpaw num la ai n law nga ai Jinghpaw la ni sam num la ai law nga ai. (Gsd) Uru Sengmaw kansi (Dingsi) ginra hta, Kansi Duwa ni Buddhist lai mat wa ai gaw Kansi Du wa Chyamut Nawng na kasha Kansi Nawng hte Kansi La yan na prat hta sha Buddhist de gale mat wa nga ma ai.
Kansi Duwa Chyamut Nawng si mat ai shaning gaw 1868 AD. (Myen shaning 1229) hta rai nga ai. Kansi ni na Kaji daju (Kansi mying hkawt lu wa ai ten na) Marip Duwa Num mun Tu mung, Myitkyina Waimaw makau na hkatchu Sam num shayi "Hkum chu Ja Ing" hte dinghku de ai kaw nna shaprat wa ai ni hpe Kansi myu ni ngu ai, rai nga malu ai.
Myitkyina Hkagyip ngu ai gaw 1891 AD kaw nna she nga hpang wa ai kahtawng rai nga ai. Kansi Duwa Chyamut Nawng mung Sam num Sadami hte mayaw htinggaw de ai, Sam num Sandami gaw Buddhist rai nga ai. Madu wa Kansi Duwa si mat ai hpang, asak kung gumgai wa ai. Shaloi Kanu Sandami gaw kasha Kansi Nawng yan Kansi La hpe hpungkyi jawng galaw, hpungkyi woi tawn rai nhtawm, nawku dawjau mayu ai lam tsun ai shaloi, Kasha yan gaw kanu na hpyi shawn ai matsun maroi ga hkum nlai lu ai majaw galaw ya u ai.
Maitawng hpungkyi Jawng na hpungkyi U San (U Zinaya) hpe shaga tawn nhtawm nawku dawjau mu ai. Dai kaw nna kansi kashu kasha ni Buddhist de gale mat wa ma ai. Ndai gaw Hpa Kan Sengra ginra lahta na Kansi Duwa ni Buddhist tai mat wa ai lam gamung rai nga ai. Hukawng ginra pa kaw hpungkyi U Tu-Za-ta wa ten kaw nna Jinghpaw ni hta Buddhism hte nat jaw makam masham hpe gayau nna kam sham hpang wa ma ai. Dinghku kata machyi makaw ru yak jam jau hkrum ai ten ni hta, nat ni hpejawjau nna, ngwi pyaw ai ten ni hta Buddha makam masham hta shang lawm nawku ma ai.
1920 ning hta Hukawng Jinghpaw masha ni kaw na shawng ningnan Buddha makam masham hpe hkap la nhtawm hpungkyi kaba magam bungli hpe 1920 ning kaw nna 1985 ning du hkra gun hpai mat wa ai gaw Jau Urang Gam (Tawngdan sayadaw U Pa-nya-Zaw-da) rai nga ai. Jau Urang Gam gaw Hukawng pa na Buddhist Jinghpaw amyu ni hte Sam ni hpe lam woi ningshawng ai wa, rai nga ai. Hukawng Pa hta Jau Urang Gam (Tawngdan Sayadaw) ten hta hpungkyi kaba bai tai wa ai Jinghpaw ni gaw
1. Hpungkyi kaba Rev. Galang Ja Gam (1928-1990)2. Hpungkyi kaba Rev. Sam Dang La (1929-1991),3. Hpungkyi kaba Rev. Nsadu Naw (1930-1958), hte4. Hpungkyi kaba Rev. Ndau Gam (1950-1992)ni rai nga ma ai matut nna, Hukawng Jinghpaw masha ni htajau hpungkyi galaw na ai ni gaw hpungkyi kaba Jau Urang Gam na kasha Rev. Urang Gam Jr - (Danai Hpungkyi Jawng) hte Rev. Urang La (Tarung Hpungkyi Jawng) ni rai nga ma ai.
Hukawng Pa hta Buddhism makam masham hpe grau nna chyam bra mat wa ai hte Hukawng Jinghpaw masha ni hkapla kamsham sa wa ai gaw 1950 ning kaw, Njoi Gam (Alawng Sagya) wa gaw Buddha makam masham hte kapyawn nna Alawng Sagya hpung woi hpaw ai ninghkan Buddha Sasana hpe Hukawng pa chyam hkra rai mat nna, India Singpho ginra de matut sasana galaw awngdang mat wa lu nga ai. Hukawng Jinghpaw masha ni a shawng nnan na hpungkyi kaba Rev. Urang Gam gaw 1932 ning hta ya na Danai mare ka-ang na hpungkyi jawng kaba hpe lamu ga htingra masat la nhtawm, jawng gawgap hpang wa u ai. 1961 ning hta hpungkyi daju kaba Ba-Dan –Da Turiya du wa nna shangut la lu nu ai. Dai ni na prat ten (1999-2000) hta Hukawng ginra pa hta, Buddha makam masham hkapla kam sham ai Jinghpaw ni gaw "Htinggaw (107)" rai taw sai (See Lahpai La Ring, "Hugawng Danai Buga Hpung Labau hte Sasana" 1999, KTC, Myitkyina, P.45)
India-Assam, Arunachal pradesh hkan nga ai Singpho ni yawng' ngu na ram Buddhist hkrai, rai nga ma ai India Singpho ni hpe Buddhist makam masham de shawng lam woi gale ai ni gaw, Kachin ginra (Kamu Mungdan) Hukawng pa na Jinghpaw ni rai nga ma ai. "Buddha na "Philosophy" gaw "Natjaw" na "maubung mausa" hta wa (Pig) shakap shai madang tsaw nga ai. Singpho ni Buddhism makam masham hpe hkap la kam sham wa ai ten gaw 19th century AD htum wa de, re ai hpe, tsun hkai nga ma ai. (See 1.S.Dutta Choudury, Arunachal Pradesh District Gezetters-Tirap District",1980, Govt. of Arunachal pradesh, shillong, P.53; 2. Parul Dutta, Director of Research, "The Singphos", Itanagar, 1990, P.107)
Buddhism kam sham tim, nat hpe mung jawjau nga nga ma ai. India Singpho ni hpang de Buddhism woi shang ai wa gaw, Hukawng pa na Jinghpaw Buddhist hpungkyi Dingla Chaoto (Tingla Chrato, Dingla Zau Tu) rai nga ai. Assam kaw Singpho ni Buddhist de n- gale shi yang, Hukawng ginra pa na Jinghpaw nkau mi Buddhist de gale ngut sai. Jinghpaw Buddhist hpungkyi Dingla Chaoto gaw asak kaba, sak kung dingla sai rai nhtawm, Hukawng kaw nna Assam de sa wa ai shaloi, masha ni ba sa ai. Shi nan mung hkrum mahkrum masha ni hpe Buddha na matsun maroi, makam masham htung tara lailen ni hpe tsun hkai dan nga u ai. Hpungkyi Dingia Chaoto Assam de sa ai ngu ai gaw, shi nan Buddha Ghaya (Lord Buddha hpra tai wa ai ginra, India) de "Hpra-naw" (Pilgrim) sa nna lai lam ang ai majaw rai nga ai.
Assam ginra kaw, Singpho mare Kahtawng shagu de du sa hkawm nna Kamrup de bai lai mat wa u ai. Ndai ten gaw Assam kaw British govt. ni shang nga sai. Gauhati kaw hpungkyi Dingla Zau Tu gaw British Officer hte hkrum nna, Jinghpaw hpungkyi wa hpe shat, shan shat mai, chyaru ni hte hkap daw jaw u ai. Hpungkyi dingla Zau Tu gaw kam sham ai hpungkyi nan tai mat sai re majaw, dawjaw ai malu masha, shan, tsa-chyaru ni hpe nlu nsha ya ai majaw, British Officer gaw hpungkyi Dingla Zau Tu hpe kaja wa nan makam masham jet ai masha re ngu, chye la u ai lam ka da nga ma ai.
Hpa majaw ta? ngu yang, British ni gaw Jinghpaw ni makam masham hta ndai zawn myit jung ai nga na nzawn nawn ai majaw rai nga ai. Hpungkyi Dngla Zau Tu (Chaoto) gaw Gauhti kaw nna kalang bai Buddha Ghaya de hpra-naw (Pilgrim) matut sa mat wa u ai. Lord Buddha sak hkrung nga pra mat wa ai labau shang ginra shara shagu de du hkawm kau da nna bai nhtang wa mat u ai.
Hpang jahtum, Assam Margherita kaw hkring nga u ai. Margherita na Phakial kahtawng (Khamti sam kahtawng, Jinghpaw tai mat ai ni) kaw wa hkring nga mat ai. Dai shara kaw Buddha hpungkyi jawng (Buddhist Temple) langai hpe galaw u ai. Ndai hpungkyi jawng hpe dai ni du hkra "Samuk Sing" ngu da nga ma ai. Daini du hkra mu lunga ai. Singpho ni na Shawng ningnan na ahtik labau shang Singpho hpungkyi jawng, "Samuk Sing" rai nga ai.
Hpungkyi Dingla Zau Tu gaw Duonias ni hpe shawng Buddhist de woi gale bang kau dat u ai. Duania ngu ai ni gaw Jinghpaw hte mungnun mayam num ni kaw nna bai pra paw wa ai myu hpan langai rai nga ai. (See MaranBrang Di, 19960P. Cit, P.31) Mungnun (Assamese) ni gaw Hinduism makam masham hkrai hkapla sai ni rai nga ai. Lord Buddha mung Hindhu kaw nna shi a Buddhism de gale tai mat ai, rai nga ai.
Dai majaw, Jinghpaw tai mat ai Duanias ni matu yak hkak ai lam nnga nga ai. Duanias ni hte Singpho ni mung num wawn numla, htunghkying lailen langai sha hku mahkri-shawn nga ngut sai, rai nga ai. Duanias kaw nna mung, matut nna bai Singpho ni hpang de Buddhism chyam bra nga ai. Sinpho ni hpe kahtawng shagu hpungkyi jawng galaw Shachyaw na hte dai hpungkyi jawng shagu hta hpungkyi langai hpra tawn da na matu, tsun, matsun ai wa gaw ndai hpungkyi Dingla Zau Tu rai ngaai. Dai majaw, Singpho dum nta jut shagu ngu na hta, Buddha hpra sumla (Sur) Buddha sumla laika tawn, noi da nhtawm nawku daw jau kam sham ma ai. Jinghpaw ni hta yawng a shawng ningnan na India Buddha Ghaya de du mat wa ai gaw Hukawng ginra pa na hpungkyi Dingla Zau . Tu rai Sai.
Singhpo ni na Buddhism makam masham gaw kri jung nna, ngang ngang kang kang kamsham myit jung, ru hpra jung kayawp kap rawng taw sai makam masham madang rai nga ai. Tsun mayu ai gaw, masha ni Buddhist tai nna Buddhist tai ai nrai nga ai. India Singhpo hpungkyi jau ni gaw myu tsaw myit grai kaba ai ni hkrai, rai nga ma ai.
Kachin makam masham gamung hta, Zau Tu lahkawngnga ai. Langai gaw "Sinlum Zau Tu" rai nhtawm, Kachin Christian ningpawt hpang ninghpum Sara Kaba langai rai nga ai. laga ngam ai wa gaw "Hukawng Zau Tu" rai nhtawm, Kachin Buddhist ningpawt hpang ninghpum Sara kaba langai rai nga ai hpe mu lu ai. Shan lahkawng yan gaw, tinang kam sham ai hpe majan je, sharawtmat wa ai yan, rai nga ma ai.
MARAN BRANG DI M.A Hist;Dehli University.
Bibilography1. Maran Brang Di, "Prat ningnan Wunpawng Ahtik Labau Kadun", 1996, New Delhi.2. E.R.leach, "Political systems of Highland Burma: A study of Kachin Social Structure", 1954, Landon.3. ( ................................... )4. Lahpai La Ring, "Hugawng Danai Buga Hpung Labau Hte Sasana", 1999, K.TC-Nawngnang, Myitkyina.5. S.Dutta Choudhury, "Arunachal Pradesh District Gezetters -Tirap District", 1980, Shillong.6. Parul Dutta, "The Singpho", 1990, Itanagar.

Source; Chyurum Shalat Magazine 2004 - 2005, JLH Mandale

kachin Heroin Epidemic

China picks Molybdenum from hydropower projects in Burma



Written by KNG
Thursday, 26 March 2009 16:29
China is secretly spiriting away Molybdenum (Mo) metal, also called Mukuang in Chinese from Burma's northern Kachin State while working in several hydropower projects, said local sources.Molybdenum is a very hard silver-coloured metallic element used especially to make steel stronger.Currently, Molybdenum is being taken by Chinese companies from the mountains near the Chipwi (Chibwe) hydropower project in N'Mai River (N'Mai Hka in Kachin) east of Kachin State and two hydropower projects in Taping River also called Ta Hkaw Hka in Kachin and Dapain in Chinese in Bhamo district, said local people near the project sites.People in Chipwi city said the Chinese government's China Power Investment Corporation (CPI) employees arrived for the construction of the hydropower project since early 2007. The company started digging mines in the mountains around the project site and began taking away Molybdenum secretly to their country in trucks.Under the protection of Burma's ruling junta, locals, Burmese Army authorities and the local Kachin ceasefire group, the New Democratic Army-Kachin (NDA-K) are not allowed to visit or check the mining areas and the hydropower project sites. Only Chinese company workers are permitted to enter, according to residents of Chipwi and NDA-K.Now, about 1,000 workers from CPI armed with sophisticated mining machines and trucks are operating day and night in the project site, said local people. Similarly, another Chinese company called China Datang Corporation (CDT) arrived early last year near Taping River for construction of two hydropower projects--- Taping No. 1 and Taping No. 2, which is also close to the China border, said local villagers.

Map of hydropower projects which will be jointly constructed by the ruling junta and China in Kachin State, northern Burma.The CDT is into mining activities for Molybdenum in the mountain around Taping No. 1 and No. 2 project sites with hundreds of workers and sophisticated digging, drilling and mining machinery. Work continues day and night, said eyewitnesses.On 27 February, Burmese soldiers destroyed a military post of the Kachin Independence Army (KIA), the armed wing of the Kachin Independence Organization (KIO) on Bum Sen Bum also called Bum Sen Mountain near Taping River hydropower project sites, said KIO official.It was aimed to expel them from the project sites. However the KIO has objected and made threatening noises if the Chinese and the junta do not cooperate with the KIO, said a KIO officer in Laiza headquarters on the Sino-Burma border in Kachin State.The CPI takes Molybdenum from Chipwi to Tengchong in China's southwest Yunnan province whereas the CDT takes the Molybdenum from two Taping River hydropower projects to Yingjiang in Yunnan province, according to local people.At present, prices of Molybdenum have fallen globally. However the price of raw Molybdenum on the Sino-Burma border is over 80,000 Yuan (US $11,765) per ton, said border businessmen.China has been taking Molybdenum from the mountains near the NDA-K headquarters Pangwah since the NDA-K signed a permanent ceasefire agreement with the ruling junta in 1989, said sources close to NDA-K.

WP Hkringhtawng

Dai Rum,chyurum jinghpaw wunpawng sha yawng hte e anhte hpe Karai Kasang,jiwoi jiwa ni jaw da sai hkringhtawng dailup dai hpang lamu ga,Amyu Roi sai/Ru sai,Labau Htunghkring,Laili laika shaga ai ga ni yawng hpe makawp maga,manu shadan jai lang ,arawng la let tsun shaga, mungkan prat ban hta hkan nna grau grau galu kaba wa hkra shakut na nang ngai yawng a labau jaw hkringhtawng,lit nan rai nga ai hpe myit dum shajang ga